سفری به ارومیه
مسجد جامع ارومیه
مسجد جامع یکی از آثار کهن و قدیمی شهر تاریخی ارومیه است و در خیابان اقبال قرار دارد. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است. برخی از محققین معتقدند این بنا ابتدا آتشکده بود و بعد از تسلط مسلمین ویران شد و سپس در قرن هفتم هـ . ق بر روی آن مسجدی ساخته شد. به اعتقاد این گروه از محققین سبک تزیینات، گچ بری ها، ستون بندی ها و طاق های مسجد عیناً شبیه به سبک معماری سلجوقیان است.
این مسجد دارای آثاری از دوره های مختلف است:
چهل ستون متصل به شبستان گنبددار: زمان ساخت آن جدیدتر از شبستان اولی به نظر می رسد و در خاک برداری از کف آن مقداری اشیای متعلق به دوره ایلخانان به دست آمده است. این چهل ستون به خاطر صدمات وارد ه چندین بار مرمت شده است.
حجره های قدیمی اطراف صحن مسجد: این حجره ها مربوط به اوایل دوره زندیه است. براساس سنگ نوشته موجود زمان احداث آن 1184 هـ.ق است.
بخش نوساز اطراف صحن: این مجموعه به جای بافت قدیمی ساخته شده و بیشتر مربوط به دو دهه اخیراست.
مصالح به کار رفته در اجزای مختلف ساختمان مسجد نیز متفاوت است. شبستان گنبددار و چهل ستون با دو نوع مصالح- قسمت تحتانی و قسمت های بالایی آن از آجر- ساخته شده است.
از مهم ترین عوامل تزیینی مسجد کتیبه های کوفی دور گنبد و گچ بری محراب آن است.
تالاب حسنلو در غرب جاده مهاباد به ارومیه و در حدود 20 کیلومتری شرق نقده قرار گرفته است. مساحت تالاب در حدود 1100 هکتار و در ارتفاع 1308 متری از سطح آبهای آزاد قرار دارد. این تالاب شامل دریاچه ای کم عمق با آب شور فصلی بوده که از آب باران، چشمه ها و جویبارها تغذیه می شود. طی چند سال گذشته سد احداثی بر روی آب خروجی آن باعث شیرین تر و عمیق تر شدن آب آن شده و در حال حاضر تبدیل به دریاچه پشت سد گشته است.این تغییرات باعث تبدیل تالاب به مخزن آب شده و یک اکوسیستم جدید دریاچه ای ایجاد کرده است.
از آب تالاب در کشاورزی استفاده می شود و مراتع اطراف تالاب مورد استفاده دامداری قرار میگیرد. در سال 1354 به همراه تالاب یادگارلو و درگه سنگی به عنوان تالاب بین المللی ثبت شده است و قوانین شکار و صید در آن جاری است. این تالاب در حال حاضر توسط سازمان آب منطقه ای استان حفاظت می شود و در فصول مختلف سال پذیرای انواع پرندگان است.
در قسمت شمالی تا جنوب غربی تالاب پوشش گیاهی انبوهی به چشم میخورد. گونه های گیاهی اطراف تالاب عبارتند از جگن، نی، شور و سالیکورنیا.
دسترسی به تالاب از طریق جاده ارومیه به مهاباد در 71 کیلومتری ارومیه قابل انجام است.
برج سه گنبد
سه‌گنبد نام بنای تاریخی است در جنوب شرقی شهر ارومیه مرکز استان آذربایجان غربی این بنا آرامگاه بوده و در سال ۵۸۰ قمری در جنوب شرقی ارومیه ساخته شده. مقبره یا برج آجری سه گنبد متعلق به قرن ششم هجری بوده و در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفی باقی‌مانده است. برخی از مورخین عقیده دارند که این بنا به جای آتشکده‌ای از دوره ساسانی احداث شده است، ولی هیچ‌گونه سند معتبری مبنی بر صحت ادعای خود ندارند. از سوی دیگر در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفی است که آن را از سنگ تراشیده‌اند و در پایان کتیبه، محرم سال ۵۸۰ هجری خوانده می‌شود. از این رو شاید بتوان مقبره یا برج آجری سه گنبد را متعلق به قرن ششم هجری دانست. طبق این کتیبه این بنا به دستور یکی از امرای سلجوقی به نام شیث قاطه المظفری ساخته شده است. از نظر معماری این بنا با مقابر قرن ششم هجری قمری بخصوص مقابر مراغه و سایر مقبره‌های دوره‌های سلجوقی مشابهت فراوانی دارد.
بنای تاریخی سه گنبد عبارت است از سکوی بلندی که به شکل استوانه و مدور ساخته شده است. قطر بنا ۵ متر و ارتفاع آن ۱۳ متر می‌باشد. ساختمان فعلی دو طبقه است و در چهار سمت آن دریچه‌هایی وجود دارد. طبقه اول به نام سردابه خوانده می‌شود که دارای پوششی قوس‌دار است و بدین وسیله از طبقه دوم مجزا می‌شود. درب کوچک طبقهٔ اول ۱ متر و ۷۰ سانت ارتفاع دارد. طبقهٔ دوم که اتاق مقبره خوانده می‌شود دارای دری به ارتفاع دو و نیم متر است. به عبارت دیگر، بنای استوانه‌ای شکل مدور دارای دخمه‌ایست که قسمت فوقانی آن را به وسیلهٔ آجر تبدیل به بنایی شامل اتاق مقبره کرده‌اند و مدخل آن در یک قالب معماری پر نقش و نگار محاط شده و در بدنهٔ استوانه‌ای برج تعبیه شده است؛ درگاه ورودی آن در میان طاق‌های سطحی واقع شده و از لحاظ معماری زینت خاصی به آن بخشیده است. سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن تماماً سالم و بر جا می‌باشد. طبقه دوم بنا مانند سایر مقادیر دوره سلجوقی روی سردابه احداث شده استتزئینات سر در ورودی مقبره در نوع خود کم‌نظیر می‌باشد و به صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی تزئین شده است. مصالح قسمت‌های تحتانی بنا تا ارتفاع حدود ۳/۶ متر از سنگ‌های تراش خاکستری رنگ ساخته شده و از این قسمت به بالا تمام مصالح بنا از آجرهای چهار گوش می‌باشد. این اثر مربوط به سدهٔ ۶ ه.ق است و در ارومیه، خیابان استاد برزگر واقع شده و در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شمارهٔ ثبت ۲۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
غار سهولان
غار «سَهولان» (کردی: Sehollan) در روستای سهولان، ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر مهاباد میان مهاباد-بوکان و همچنین در ۲۸ کیلومتری شهر بوکان در استان آذربایجان غربی واقع شده‌است. ارتفاع سقف غار تا سطح دریاچه آن به ۵۰ متر می‌رسد و عمق آب در برخی جاها به ۳۰ متر می‌رسد. اختلاف دمای درون و بیرون غار بین ۱۰ الی ۱۵ درجه‌است.
سهولان به زبان کردی به معنی یخبندان است و مردم محلی غار را «کونه کوتر» یعنی لانه کبوتر نیز می‌نامند. دلیل این نامگذاری وجود تعداد زیادی لانه کبوتر درون غار است.
این غار در فهرست آثار طبیعی ملی ایران قرار دارد.
تاریخ کشف غار معلوم نیست.چون بغل روستا ها و مناطق مسکونی بوده و مردم همواره از ان بعنوان پناهگاه و محلی برای شکار استفاده کرده اند.ولی بطور رسمی ژاک دمورگان همراه اهالی روستای سهولان دست به ساختن کلک(قایق چوبی کوچک)زدند و از مسیر ابی دیدن کردن و یک کروکی از غار کشیدند که 60درصد با واقعیت کنونی همخوانی دارد، این هنگام مقارن با فوت سیف الدین خان مکری حاکم بوکان نیز بود.
جزیره اشک
جزیره اشک یکی از معروف ترین جزایری است که در دریاچه ارومیه واقع شده است و از جاذبه های گردشگری بسیار زیبای ایران به شمار می رود. این جزیره در قسمت جنوبی کبودان، در ۴۰ کیلومتری بندر گلمانخانه قرار دارد و وسعت آن معادل ۲۱۱۵ هکتار است. این جزیره یک چشمة آب شیرین دارد و یکی از جالب‌ترین زیستگاه‌های پرندگان بومی و مهاجر از جمله فلامینگو و تنجه به حساب می‌آید. جزیرة اشک از نظر پوشش گیاهی شبیه جزیرة کبودان است و گوزن زرد ایرانی که یکی از نادرترین گوزن‌های جهان است در ان زندگی می‌کند. این جزیره در محدوده پارک ملی دریاچه ارومیه قرار دارد و ورود به آن نیازمند مجوز تردد از سازمان حفاظت محیط زیست است.
در سال ۱۳۳۵ تصور می شد گونه گوزن زرد در ایران منقرض شده است اما به طور ناگهانی در همان سال تعداد محدودی از این گونه در اطراف رودخانه دز و کرخه که زیستگاه تاریخی گوزن زرد است ، مشاهده شد که مسیر روشنی را برای احیای دوباره جمعیت این گونه روشن کرد. بررسی ها نشان می دهد جزیره اشک نیز آب و هوای مناسبی داشته و قابلیت زیست گونه های در حال احیا را دارد. از این رو جزیره اشک برای احیای جمعیت گوزن زرد ایرانی در نظر گرفته شد. به دنبال آن ، جزیره اشک واقع در پارک ملی دریاچه ارومیه برای تبدیل به زیستگاهی منحصر به فرد با شرایط آب و هوایی مناسب که فاقد دشمن طبیعی برای این گونه از حیات وحش ایران بود ، انتخاب شد که این منطقه هم اکنون جمعیت قابل قبولی از جمعیت گوزن زرد ایرانی را در خود جای داده است.
به دلیل آن که ساختار این دریاچه آهکی است و میزان ارتفاع جزیره به سطح آن کم است ، در اثر نزولات آسمانی مواد آبرفتی به دریاچه وارد می شود و قطر رسوبات در کناره ها زیاد است و سنگها هم خیلی کم آب را در خود نگه می دارند و تنها یک چشمه قابل قبول در جزیره وجود دارد که کارشناسان و مسوولان با لوله کشی آب و ایجاد آبشخورهای مصنوعی شرایط مناسب را فراهم کرده اند.اگرچه در زمان خنکی هوا، حیوان آب موردنظر را از علفهای خنک مربوطه تهیه می کند و در غیر این صورت برای آب خوردن به آبشخورها نزدیک می شود.از این رو آبشخورها به علت آن که حیوان به آنها نزدیک می شود ، محل مناسبی برای مطالعه رفتارهای جانور است و عملیات زنده گیری و جابه جایی حیوان در همین منطقه انجام می شود.
پوشش گیاهی جزیره اشک در طی سالهای ۱۳۵۶ و ۱۳۶۶ مورد مطالعه قرار گرفته و طی آن مجموعاً ۱۹۸ گونه گیاهی جمع آوری وشناسائی گردیده است.
