خانه و موزه مقدم

خانه و موزهٔ مقدم مربوط به اواخر دوره قاجار است و در تهران، در ضلع شمالی خیابان امام خمینی، خیابان شیخ هادی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

موزه و خانهٔ مقدم در آغاز، عمارتی بزرگ و مجلل و محل سکونت خاندان محمد تقی خان احتساب الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجاریان و رئیس ادارهٔ احتسابیهٔ تهران و وزیر مختار ایران در برن سوئیس، بوده که بعدها در اختیار محسن مقدم، استاد باستان شناسی دانشگاه تهران، قرار می‌گیرد. او به همراه همسر فرانسوی‌اش در خانهٔ پدری خود در تهران ساکن شد. محسن مقدم و همسرش «سلما» که کارمند کتابخانه و موزهٔ ملی ایران بود، در کنار فعالیت‌های علمی، آثار و اشیاء فراوانی را با هدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایران گردآوری کردند.استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمع‌آوری شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده و غیره را با الهام از فضاهای سنتی ـ تاریخی به نحو چشمگیری در جای جای این عمارت قدیمی نصب و برخی دیگر مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و غیره. را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگهداری نموده‌است.خانهٔ احتساب‌الملک یکی از یادگارهای تهران قدیم است که اکنون به موزه تبدیل شده‌است. این خانه در سال ۱۳۵۱ از سوی محسن مقدم پسر احتساب‌الملک به دانشگاه تهران اهدا شد. محسن مقدم در سال ۱۳۶۶ ه‍.ش درگذشت و پس از مرگِ همسر ایشان در سال۱۳۶۹ه‍. ش، تولیت موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.

مقدم از بنیان‌گذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و استاد ممتاز این دانشگاه بود. نشان دانشگاه تهران را که با الهام از تاریخ و فرهنگ کهن ایران طراحی کرده‌است، علی‌رغم همهٔ تحولات دهه‌های اخیر، هنوز هم بر سردر دانشگاه باقی است. او اولین ایرانی است که به دریافت نشان لژیون دو نور با درجهٔ «اوفیسیه» از طرف شارل دو گل رئیس‌جمهور فرانسه مفتخر شده‌است.

معماری بنا

از ویژگی‌های بارز این موزه همگون بودن نسبی فضای معماری با آثار تاریخی موجود در آن است. فضایی که با مساحتی برابر با ۲۱۱۷ مترمربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است.

حیاط بیرونی

• ساختمان بیرونی (تابستانی) که در ضلع جنوبی حیاط بیرونی واقع شده و متشکل از دو بخش است:

اتاق پیشخوان

این مکان در زمان حیات محسن مقدم به عنوان اتاق جانبی سالن پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. در حال حاضر در بخشی از این اتاق به معرفی استاد مقدم و فعالیت‌های کاری و علمی ایشان در قالب عکس، لوازم شخصی و در بخشی دیگر به نمایش آثار تزئینی چوبی، وسایل آشپزخانه و صندوق خانه‌های قدیمی پرداخته شده‌است.

اتاق پذیرایی (سالن گاهنگاری)

این سالن محل کار، فعالیت‌های علمی و پذیرایی از مهمانان بوده‌است. در حال حاضر سعی بر آن شده که با بخشی از آثار و اشیاء تاریخی مجموعه موزه مقدم، توالی و تسلسلی از آثار تاریخی ایران در این سالن به نمایش گذارده شود که نشانگر فرهنگ‌های گوناگون، در دوره‌های مختلف تاریخی هستند. آثاری چون: سفالینه‌ها، ابزارهای سنگی، مفرغینه‌ها، شیشه‌ها، مهرها و اثر مهرها و اشیاء فلزی غیره.

حوضخانه

این زیرزمین در دوره مظفری (۱۳۲۴–۱۳۱۳ ه‍. ق) همزمان با احداث خانه توسط احتساب الملک ـ پدر محسن مقدم ـ بنا شده‌است. تزئینات دیوارهای حوضخانه ـ توسط استاد محسن مقدم ـ از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده‌های چهارم تا سیزدهم ه‍.ق است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می‌گذارد.

کارگاه (کتابخانه)

این محل در حقیقت کارگاه (آتلیه) محسن مقدم بوده‌است که در سال ۱۳۳۷ ه‍.ش ساخته شده‌است. در حال حاضر به منظور نگهداری از کتاب‌های دکتر مقدم و دیگر کتاب‌های مرتبط با باستان شناسی و هنر جهت استفاده پژوهشگران و عموم مردم، این محل تبدیل به کتابخانه شده‌است.

ساختمان اربابی(برج)

این ساختمان در زمان حیات دکتر محسن مقدم در سال ۱۳۴۵ ه‍.ش و با کمک دکتر ابوالقاسمی ـ یکی از شاگردان ایشان در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران ـ به شکل قلعه‌های قرون وسطی اروپا ساخته شده‌است. دکتر مقدم سعی بر این داشته تا در این محل بخشی از هنرهای مردمی ایران را به نمایش بگذارد. این ساختمان بخش‌های مختلفی چون اتاق کدخدا، حمام کوچک و خانگی با کاشی‌های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزیینات سفال را در بر می‌گیرد.

ایوان قاجار

دکتر مقدم در ضلع شمالی ساختمان اربابی (برج) ایوانی را بر پایه چند ستون و طاق ساخته‌است. این ایوان با استفاده از کاشی‌های دوران زندیه و قاجار مزین شده‌است. در وسط این ایوان حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتحعلی شاه کار گذاشته شده‌است که آب از آن فوران کرده و از طریق یک جوی باریک به داخل استخر می‌ریزد. استخر مذکور که در حاشیه شمالی حیاط بیرونی واقع شده‌است در سال ۱۳۳۵ ه‍.ش در جریان سفر دکتر مقدم به اسپانیا، از روی استخر و آب‌نماهای باغ الحمراء (باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا) الگو برداری و با استفاده از حوض یاد شده و تعدادی فواره قدیمی اجرا گردید.

گلخانه

در انتهای غربی ضلع شمالی خانه مقدم گلخانه‌ای مزین به کاشی‌های لعابدار قدیمی و ازاره‌های سنگی حجاری شده زیبا با مضمون گل و گیاه ایجاد شده‌است.

دیوار تجدد

دو حیاط اندرونی و بیرونی با دیواری مرکب از چند عدد ستون مارپیچی و تعدادی طاق بر روی این ستون‌ها با تزئینات کاشی و پایه‌ستون‌های حجاری‌شده مشابه پایه‌ستون‌های کاخ چهلستون اصفهان از همدیگر جدا می‌شوند. دکتر مقدم این پایه‌ستون‌ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین شاه به این محل انتقال داده‌است. دیوار تجدد توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و اجرا شده‌است.

حوض ژاپنی

دکتر مقدم و همسرش در حیاط بیرونیِ باغچه و حوضی را با الهام از باغ‌های ژاپنی طراحی و اجرا کرده‌اند.

اندرونی

زیرزمین

در دوران اولیهٔ احداث خانه مقدم از این محل به عنوان حمام و انباری استفاده می‌شده‌است که در زمان حیات دکتر مقدم کارایی خود را از دست می‌دهد و تبدیل به یک انبار می‌شود. در حال حاضر این محل بازسازی و مرمت شده‌است و به عنوان گنجینه آثار تاریخی موزه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ایوان

این ایوان با نمای بیرونی به شکل دو سنتوری با گچبری ایرانی و بر روی چهار ستون با گچبری کرنتی بر پا شده‌است. این ایوان با دو رشته پلکان مارپیچ از حیاط قابل دسترسی است و هنوز شکل قدیم خود را حفظ نموده‌است. تزیینات این محل توسط دکتر مقدم و با استفاده از کاشی‌های کوباچه (چند رنگ) صفوی، آینه کاری زندیه و قاجار و کاشی‌های معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول صورت گرفته‌است.

اتاق قاجار(سالن زمستانی)

دکتر مقدم این محل را با آثار ارزنده‌ای از دوران زندیه و قاجاریه چون: طاقچه گچبری زندیه از اصفهان، شومینه‌ای از قصر فیروزه ـ کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاهـ و غیره تزئین نموده‌است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار نامیدند. در حال حاضر نیز آثاری از دوران قاجار و پهلوی در این اتاق به نمایش گذارده شده‌است.

اتاق نشیمن

این اتاق محل اصلی زندگی و به عبارتی اتاق نشیمن و زندگی دکتر محسن مقدم و همسرش بوده‌است. تعدادی قلمدان، جعبه و گنجفه‌های (کارت‌های بازی) پاپیه ماشه و نیز نقاشی‌هایی که توسط دکتر مقدم کشیده شده به نمایش درآمده‌است.

ضلع شرقی

این ضلع شامل یک دیوار محوطه است. آن‌گونه که عکس‌های قدیمیِ موزهٔ مقدم نشان می‌دهند، دکتر مقدم این دیوار را در مراحل مختلف با کاشی‌ها و ظروف قاجاری آراسته و در وسط این دیوار نیز به زیبایی، طاق‌نمایی طراحی و اجرا شده‌است.

حیاط

این حیاط توسط دکتر مقدم و همسرش، با الهام از طرح فرش‌های دوران صفوی و قاجار، با محوریت حوض در وسط و باغچه‌های پیرامونی طراحی شده‌است.

سرایداری

از این حیاط در ابتدا به عنوان مطبخ و محل سکونت مستخدمان و سرایداران استفاده می‌شده‌است. این بخش از موزه که در قسمت جنوب‌شرقی آن واقع شده، به علت فرسودگی بیش از حد با اندکی تغییر، مرمت و بازسازی، در حال حاضر به عنوان بخش اداریِ موزه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روستای ورکانه

روستای ورکانه معروف به چشمه قل قل

ورکانه روستایی در نزدیکی شهر همدان واقع در استان همدان ایران است. روستای ورکانه همدان که به عنوان نگین گردشگری روستایی این استان شهرت یافته است با سنگ‌های لاشه که تمام کوچه‌های آن را احاطه کرده‌اند زیر نورهای موضعی به رنگ قهوه‌ای سوخته در می‌آیند که تصاویر اروپای دوران رنسانس را یادآور می‌شود. پیشینه روستای ورکانه به بیش از ۴۰۰ سال می‌رسد و آنچه از تاریخ برمی‌آید اینکه نخستین و قدیمی‌ترین محله آن، محله درب مسجد است. زبان اهالی روستا فارسی و لری است.

علت نامگذاری

در گویش کردی «ور» به معنی کنار و «کانه» به معنی چشمه است. ورکانه نیز به معنی قرار گرفتن در کنار آب و چشمه می‏باشد. از نقطه نظری دیگر روستای ورکانه به دلیل اینکه در پیرامون آن معادن سنگ به فراوانی مشاهده میشود، نام ورکانه را به خود گرفته و وجه تسمیه روستای ورکانه را معادل محلی که در نزدیکی معدن یا ورکان است، آورده اند.

پیشینه روستای ورکانه به بیش از 400 سال می‌رسد. روستای ورکانه در دامنه جنوبی زاگرس مرکزی قرار گرفته و عموما به دلیل کوهستانی بودن و برخورداری از طبیعت زیبا از مناطق بسیار بکر به شمار می‌رود.

سنگ، سنگ لاشه، سنگ مالون، خشت و آجر انواع مصالح متعارف ساختمانی در ابنیه روستای ورکانه است و عنصر سنگ به عنوان اصلی ترین مصالح در ابنیه روستای ورکانه بیش از هر چیز در بازدید از روستا به چشم میخورد و به نظر میرسد کاربرد سنگ در روستا به علت فراوانی این عنصر در روستا و سختی و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و همچنین کمبود آجر و خشت در منطقه بوده است.

در روستای ورکانه همدان که به عنوان نگین گردشگری روستایی این استان شهرت یافته است، سنگ‌های لاشه که تمام‌ کوچه‌های آن را احاطه کرده‌اند، زیر نورهای موضعی به رنگ قهوه‌ای سوخته در می‌‌آیند که تصاویر اروپای دوران رنسانس را یادآور می‌شود.

هسته اولیه این روستا که پیرامون قنات روستا شکل گرفته، قدمتی نسبتاً طولانی دارد و سابقه تاریخی آن به اوایل دوره صفوی مربوط می‏شود. روستای ورکانه همدان یکی از 6 روستای گردشگری همدان است که نام آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و به عنوان منطقه ویژه گردشگری کشور مطرح شد.

جاذبه های مذهبی روستای ورکانه عبارتند از:
* ساختمان مسجد روستا در بافت قدیمی
در روستای ورکانه تنها یک مسجد وجود دارد که در ضلع جنوبی روستا به چشم می خورد. بنای این مسجد نوساز می باشد و با مصالح جدید ساخته شده است. نمای ساختمان آن آجری است و به لحاظ معماری داخلی کاملا ساده می باشد. درون مسجد یک محراب کوچک وجود دارد که کاشی‌کاری اندکی اطراف آن را زینت داده است. وضوخانه، فضاهای پشتیبانی و خدماتی نیز در اطراف مسجد قرار گرفته اند.

* آرامگاه امامزاده غیب
یکی از مکان های مقدس در ورکانه آرامگاه امامزاده غیب است که در بین مردم روستا از ارزش و احترام زیادی برخوردار می باشد. این آرامگاه در محله ای به نام درب مسجد قرار دارد و روزهای پنج‌شنبه و جمعه محوطه ی آن بسیار شلوغ می شود.

نظام ارباب رعیتی

در روستای ورکانه مانند سایر روستاهای استان، ریش‌سفیدان جایگاه خاصی دارند و در زمان‌های قدیم نیز نظام تصمیم‌‌گیری و قدرت بر اساس ارباب رعیتی بوده است.

در آن زمان نقی‌خان قراگوزلو، خان روستا بوده و بعد از او نیز دخترش ارباب و حاکم روستا شده است و در حال حاضر نیز بقایای اصطبلی که در دو کیلومتری جنوب روستا ساخته شده، هنوز هم وجود دارد.

این اصطبل در سال‌های پیش از انقلاب به‌عنوان مرکز پرورش اسب دربار مطرح بوده و در حال حاضر نیز جزو آثار دیدنی روستا به شمار می‌رود.

این بنا دارای طول و عرضی به ابعاد ۷۵ متر در ۲۲ متر و با زیربنای کل یک هزار و ۶۵۰ مترمربع ساخته شده و دارای یک حیاط مرکزی است که در دو طرف حیاط فضای نگهداری اسب وجود داشته و دو ضلع دیگر، ‌ورودی و انبار علوفه بوده است.

ورودی اصطبل در ضلع شمال‌شرقی بناست و در ضلع‌های شرقی و غربی انبار علوفه و فضای نگهبانی تعبیه شده و کف انبارها از کف حیاط در حدود یک متر پایین‌تر است.

قلعه مهری خانم

قلعه اربابی نیز بنایی است که ساختمان آن با پلان چلیپایی طراحی شده است. این قلعه مربوط به مهری خانم، ارباب روستا بوده است. این بنا در ابعاد ۱۲ در ۲۰ متر و با زیربنای ۳۳۰ مترمربع در دو طبقه ساخته شده و طبقه دوم در قسمت مرکزی بنا ایجاد شده است.

ورودی بنا نیز از طبقه همکف و طبقه اول و از ضلع شرقی بنا صورت می‌گرفته است و دو پله از دو طرف ورودی طبقه همکف به طبقه اول منتهی می‌شود.

این بنا در فاصله ۱۰۰ متری در ضلع جنوبی روستا و در بستر سبز کوهپایه و مشرف به روستا واقع شده است.

گورستان روستای ورکانه

وجود گورستان ساده‌ای در روستای ورکانه که در آن هیچ سنگ قبری دیده نمی‌شود از دیگر مواردی است که مورد توجه قرار دارد.

این روستا با طبیعت و خانه های قدیمی اش زادگاه پروفسور توفیق موسیوند، مخترع نخستین قلب مصنوعی در جهان می باشد. او در سال ۱۳۱۵ در این روستا متولد شد و تا سن ۱۴ سالگی برای کمک به خانواده‌ به چوپانی مشغول بود.

تلاش و پشتکار وی و پیمودن مسیر ورکانه به همدان برای تحصیل باعث شد تا به عنوان دانشمند برتر جهان شناخته شود و  اختراعات بسیاری را از جمله  قلب مصنوعی کنترل از راه دور، تعیین DNA انسان با اثر انگشت و بدون نیاز به خون‌گیری و ۱۴ اختراع پزشکی دیگر را به ثبت برساند. عالی‌ترین مقام علمی جهان از انجمن سلطنتی کانادا و بریتانیا، عضویت انجمن دانشمندان نیویورک، بنیانگذار درمان پزشکی از راه دور، رئیس بخش قلب و عروق انستیتو تحقیقات قلب دانشگاه اوتاوا از جمله عناوین علمی وی در دنیا می باشد.

زبان مردم ورکانه:

مردم روستای ورکانه به زبان‏های آذری، فارسی و کردی سخن می‏گویند.

غذاهای محلی ورکانه:
غذاهای محلی روستا مشتمل بر آبگوشت، انواع کباب و انواع آش مانند آش اوماج، آش پلته، آش واره، آش جو و ترخینه میباشد.

سوغات روستای ورکانه:
محصولات باغات ورکانه شامل گردو، زردآلو، انگور و سیب بهترین سوغاتی های این روستا هستند.

آب و هوای روستای ورکانه:
به دلیل قرارگیری روستای ورکانه در دامنه جنوبی زاگرس مرکزی، آب و هوایی کوهستانی بر این روستا حاکم است که حکایت از سرمای سخت زمستانی دارد.

 

بهترین فصل سفر به روستای ورکانه:
بهترین زمان برای سفر به ورکانه اواسط بهار تا پایان تابستان است چرا که آب و هوای معتدلی بر منطقه حاکم می شود.

بهار و تابستان: با گرم شدن هوا، ورکانه آب و هوای معتدلی پیدا می کند و سرسبزی باغ ها چهره ی این روستا را زیباتر جلوه می دهند.

پاییز و زمستان: در فصول سرد، سرمای سختی به ورکانه می آید اما علاقه مندان به طبیعت برای دیدن هزار رنگ پاییز و برف زیبای زمستانی باز هم، ورکانه را به عنوان مقصد انتخاب می کنند.

توصیه ها:
در سفر به روستای ورکانه بردن لباس گرم را فراموش نکنید چرا که آب و هوای این روستا در بیشتر روزهای سال سرد است.

احترام به فرهنگ بومی باعث می شود تا ارتباط بهتری را با روستاییان تجربه کنید و موجب ناراحتی آنها نشوید.

زباله های شما چهره ی این روستا را زشت می کند پس آنها را در روستا بر جای نگذارید.

راه رسیدن به روستای ورکانه:
مسیر رسیدن به روستای ورکانه از همدان، در ابتدا انتخاب جاده همدان به ملایر و سپس محوریست که از این جاده منشعب می شود. پس از عبور از سد اکباتان و روستاهای یلفان، شمس‌ آباد و علی‌آباد از طریق جاده ورکانه به روستای ورکانه خواهید رسید.

گذشته از جاذبه های گردشگری ذکر شده در بالا، محور ارتباط اصلی روستا از شهر همدان نیز دارای مناظر و چشم ‌اندازهای زیبایی است که می‌تواند به عنوان محوری توریستی مطرح شود.

دره شیرز

لرستان محیط زیست بکر و دست نخورده‌ای دارد، آبشارها، رودخانه‌ها و مناطق کوهستانی‌اش همه و همه جذابیت‌های خاص خودشان را دارند. اما در میان این همه زیبایی تنگه شیرز و دره خزینه چشم و چراغ طبیعت این منطقه هستند.

دره شیرز یک دره در شهرستان کوهدشت است که از صخره‌هایی به ارتفاع ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر و به طول ۵ کیلومتر تشکیل شده است که از روستای گُدار گَه تا کنار رودخانه‌ سیمره ادامه دارد. رودخانه‌ سیمره خط مرزی استان لرستان و ایلام است و برای رفتن به دره باید به تلاقی سه استان کرمانشاه، ایلام و لرستان برویم. 55 کیلومتر مانده به کوهدشت لرستان، در بخش زردلان، وارد جاده‌ اولاد قباد شده و به تنگه می‌رسید. دو کیلومتر انتهایی مسیر یک جاده‌ خاکی است و با عبور از دیواره‌ سنگی بلند مسیر پیاده‌روی به سوی تنگه شروع می‌شود. همین دسترسی آسان و هوای خوبش است که افراد زیادی برای دیدنش به اینجا می‌آیند. شیرز ساخته‌ دست طبیعت است و تنها بخشی که توسط انسان در نزدیکی اینجا ساخته شده ساختمان مزرعه‌ پرورش ماهی است. این ساختمان نزدیک تنگه قرار گرفته و در کنارش پارکینگی برای خودروها وجود دارد. بعد از اینکه از تنگه شیرز دیدن کردید یادتان باشد بازدید از دره خزینه را از دست ندهید. این دره مسیر جاده پل‌دختر به اندیمشک و در نزدیکی روستایی به همین نام قرار دارد. برای رفتن به این منطقه باید به سمت شهرستان پل‌دختر بروید و وارد جاده اندیمشک بشوید. بعد از گذشتن از روستا، در مسیر کارگاه سدسازی کرخه 2 به این منطقه می‌رسید.

دلیل خاص بودن دره شیرز تا دره خزینه

شکل طبیعی صخره‌ها و دیواره‌های پلکانی این تنگه طی هزاران سال به‌ وجود آمده‌اند. سنگ‌های رسوبی اینجا در برخورد با آب باران، باد و سایر نزولات جوی تبدیل به اشکال جالب و منحصر به فردی شده که حتی پای گردشگران خارجی را هم به اینجا کشانده. همانطور که قبلا گفتیم، این تنگه از روستای گدار گَه شروع می‌شود. اینجا کوتاه‌ترین ارتفاع دیواره‌های تنگه را دارد: 10 متر. اما هر چقدر جلوتر می‌رویم ارتفاع دیوارها هم بیشتر می‌شود تا جایی که در انتهای دره و در پناهگاه هفت رِک به 150 تا 200 متر می‌رسد. دیواره‌های آهکی چین خورده‌ این تنگه در اثر بارندگی دچار فرسایش شده‌ و رگه‌هایی از رنگ سیاه به خود گرفته‌اند. در بعضی جاها این دیوارها و صخره‌ها آنقدر به هم نزدیک می‌شوند که حتی نمی‌توانید آسمان را ببینید. یکی از لقب‌های جالب شیرز، گرند کنیون ایران است. گرند کنیون دره‌ای در ایالت آریزونای آمریکاست که رود کلرادو از میان آن می‌گذرد. البته طول این دره از تنگه شیرز خیلی بیشتر است. 446 کیلومتر طولش است و پهنای آن در برخی نقاط به 29 کیلومتر هم می‌رسد. با این حال، به خاطر ساختار زمین‌شناختی مشابه این دو دره، اعطای لقب گرند کنیون ایران به تنگه شیرز بی‌انصافی نیست. اما دره خزینه هم یکی از شگفتی‌های طبیعت ایران به شمار می‌رود که در اثر سال‌ها فرسایش به وجود آمده است. اما به جز نقش و نگارهایی که بر دیواره‌های این دره به چشم می‌خورند، رود کرخه هم از میان آن می‌گذرد. عبور این رود جلوه خاصی به دره بخشیده است.

در تنگه شیرز تا دره خزینه چه می‌بینیم؟

به جز خود تنگه که به تنهایی برای پیاده‌روی و گذراندن اوقات فراغت کافی است، جاذبه‌های دیگری هم در اینجا وجود دارد. چشمه‌ها و آبشارهای کوچک و بزرگی در گوشه و کنار تنگه به چشم می‌خورد و از میان آن‌ها می‌توان به آبشار شیرز و آبشار پرندگان اشاره کرد. صخره‌ها و سنگ‌های آبشار پرندگان سوراخ‌های کوچک و مشبکی دارند که محل خوبی برای استراحت پرندگان است. به جز این آبشارها، دیدن پل خدا و مناره‌ سنگی را هم در فهرست جاذبه‌های اینجا بگذارید. پل خدا غاری به طول 150 متر است و با رودخانه‌ای که از میان آن می‌گذرد میان مردم محلی به پل خدا معروف شده. وارد این غار که شدید، باید قید خشک ماندن لباس‌های‌تان را بزنید. آب کف غاز تا زانوی شما هم می‌رسد. مناره‌ سنگی، ستونی از صخره‌های روی هم قرار گرفته است که با هنرمندی طبیعت و طی میلیون‌ها سال درست شده. ارتفاع این مناره از کف صخره تا راس آن 80 متر است و قطری 10 متری دارد. پیاده‌روی در این تنگه با صدای رودی که در طول مسیر با شماست، واقعا سحرآمیز است و خستگی را از تن‌تان در می‌آورد. به جز جاذبه‌های طبیعی شیرز، حتما به سراغ میوه‌های وحشی‌اش هم بروید: انگور، انجیر و گلابی وحشی. در دره خزینه نشانه‌هایی از فرسایش طی سال‌های طولانی را می‌بینید که نقش‌هایی بی‌نظیر بر دیواره‌های این دره به وجود آورده‌اند. یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های سفر به دره خزینه دیدن صخره‌ای است که در وسط بخشی از این دره قرار گرفته. این صخره اثر فرسایش شکل زیبایی پیدا کرده و دور تا  دور آن هم آب است.

کِی به تنگه شیرز تا دره خزینه برویم؟

به طور کلی استان لرستان در منطقه‌ای کوهستانی ثرار گرفته و  در بهار و تابستان آب و هوایی معتدل دارد. به همین دلیل، بهترین زمانی که می‌توانید تنگه شیرز تا دره خزینه را ببینید، همین فصل بهار و تابستان است. آب و هوای مطبوع و معتدل این منطقه در نیمه‌ اول سال هر مسافری را برای دیدنش وسوسه می‌کند.

در سفر به تنگه شیرز تا دره خزینه چه چیزهایی با خود ببریم؟

رودخانه‌ای از وسط دره می‌گذرد و برای سر زدن به پل خدا باید از میان آب بگذرید؛ پس لباس اضافه، کفش و صندل مناسب پیاده‌روی و کیسه‌های ضد آب برای نگهداری وسایل‌ همراه‌تان باشد. چراغ قوه و هِد لَمپ (چراغ پیشانی) برای دیدن فضای داخلی غار لازم است. البته چراغ قوه‌ موبایل‌تان هم می‌تواند این کار را انجام بدهد، اما باید مواظبش باشید تا داخل آب نیفتد. آنتن موبایل‌تان به محض ورود به تنگه ضعیف می‌شود و هرچه که جلوتر بروید کمتر و کمتر می‌شود. بنابراین آمادگی لازم برای قطع ارتباط‌تان با دنیای بیرون از تنگه را داشته باشید.
و اما نکته‌ آخر: تنگه شیرز و دره خزینه با بکر بودن‌شان زیبا هستند، مواظب زیبایی این مناطق باشیم و حتما کیسه‌ زباله با خودتان ببریم.

معبد آناهیتا، دومین بنای سنگی عظیم ایران

معبد آناهیتا، بزرگ‌ترین بنای سنگی ایران بعد از تخت‌جمشید است که از آثار باستانی دوران پیش از میلاد مسیح به شمار می‌آید و در شهر کنگاور استان کرمانشاه قرار گرفته است. بنابر نوشته‌های تاریخی، این معبد که به عنوان آتشکده‌ای برای احترام و پاسداشت مقام الهه‌ی آب، آناهیتا مورد استفاده قرار می‌گرفت، پس از ظهور دین اسلام در کشور ایران دچار تغییرات بسیاری شد و همین امر ابهامات زیادی را در مورد تاریخچه، معماری و نوع استفاده از بنا به وجود آورد. اما با توجه به نوشته‌ها و مستندات تاریخی، قدمت این بنای تاریخی عظیم به سه دوره هخامنشیان،اشکانیان و ساسانیان باز می‌گردد. معبد آناهیتا یا مجموعه‌ی تاریخی کنگاور که به عنوان محل کنگیار قدیم خرابه‌های عهد اشکانی نام‌گذاری شده است؛ به شماره‌ی ۳۱ در سال ۱۳۱۰ به عنوان آثار ملی به ثبت رسید.

محل قرارگیری بنا

محوطه‌ی تاریخی که به نام معبد آناهیتا معروف است، در مرکز شهر کنگاور یکی از شهرهای استان کرمانشاه قرار دارد. مسیر راه همدان به کرمانشاه امروزی از ضلع غربی محوطه‌ی معبد گذشته و دشت حیرت‌انگیز کنگاور در پایین آن قرار گرفته است.

این بنای عظیم تاریخی روی تپه‌ای به ارتفاع حدود ۳۲ متر نسبت به زمین‌های اطراف واقع شده است. قسمت ورودی بنا پله‌هایی دو طرفه دارد که در سمت جنوبی تعبیه شده است و در قسمت شمال پله‌هایی یک طرفه وجود دارد که به ساختمان معبد ختم می‌شود.

در قسمت شمال غرب معبد آناهیتا، امام‌زاده و مسجدی بنا شده است که زیارتگاه شمار بسیاری از مردم ایران، از قرون گذشته تا به امروز محسوب می‌شود؛ همچنین در ۲ کیلومتری ساختمان معبد، معدن سنگ چهل‌مران قرار گرفته است.

تاریخچه معبد

در نزد ایرانیان باستان، آناهیتا به عنوان نگهبان آب، فرشته‌ی فراوانی، زیبایی و باروری محسوب شده و از مقام و مرتبت بسیار بالایی برخوردار بوده است. قدمت معبد آناهیتا که برای ستایش و ارج نهادن به مقام الهه‌ی آب در ایران باستان مورد استفاده قرار می‌گرفت، با توجه به مستندات تاریخی به قرون قبل از میلاد باز می‌گردد.

بنابر نوشته‌ها و مستندات تاریخی به نظر می‌رسد که اولین سنگ‌بنای این معبد در عصر هخامنشیان ساخته شد و ساخت آن تا دوران‌های بعد ادامه پیدا کرد و در دوره‌ی ساسانیان به اتمام رسید. برخی دیگر از محققین به تبعیت از نوشته‌های مورخین ایرانی و عرب سده سوم ه.ق به بعد، این بنا را کاخی ناتمام برای خسروپرویز معرفی کرده‌اند. عده‌ای نیز زمان ساخت آن را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم ق.م و عده دیگر آن را به سده اول ق.م نسبت می‌دهند. سیف‌الله کامبخش‌فرد – کاوشگر بنا – آن را به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت می‌دهد و مسعود آذرنوش کاوشگر دیگر بنا، آن را کاخ ناتمامی از خسرو پرویز در اواخر دوره ساسانی می‌داند.

به دلیل گذشت قرون بسیار از ساخت معبد آناهیتا و مواجه‌شدن این بنای عظیم تاریخی با سیلی از سوانح طبیعی یا تخریب‌های انسانی که به صورت سهوی و یا عمدی صورت گرفته است، به طور دقیق نمی‌توان در مورد تاریخ ساخت و نوع کاربری، فضای معماری و کالبد واقعی اظهار نظر کرد. در سال ۳۷ میلادی، ایزیدور خاراکسی، جغرافیانویس یونانی در یکی از کتب خود به نام ایستگاه‌های پارتی برای اولین بار از معبد آناهیتا واقع در شهر کنگاور به عنوان معبدی متعلق به آرتمیس نام برد.

محققان آن را به نام معبد آناهیتا الهه‌ی ایرانی و معادل با آرتمیس یونانی دانسته و پس از آن، این بنا به نام معبد آناهیتا مشهور شد.

در دهه‌های اخیر نیز بواسطه‌ی کاوش‌هایی که در این معبد صورت گرفت، اطلاعات بسیار خوبی در مورد ابعاد بنا در اختیار کارشناسان و باستان‌شناسان قرار گرفت. به گونه‌ای که مشخصات کلی بنا از جمله ارتفاع و حجم کلی تا حدود نسبتا دقیق و درستی مشخص شده‌است. در این زمینه گزارشی که در سال ۱۳۸۳ توسط اداره‌ی گردشگری و صنایع دستی کنگاور ارائه شد، بسیاری از ابهامات مربوط به مجموعه‌ی تاریخی کنگاور یا معبد آناهیتا را از بین برد که در ادامه به بیان و معرفی معماری این بنای باشکوه ایرانی، خواهیم پرداخت.

معماری بنا

معبد آناهیتا روی تپه‌ای با ارتفاع ۳۲ متر ساخته شده است. نقشه‌ی بنای کنگاور به صورت یک چهارضعلی است که ابعاد هر ضلع این عمارت ۲۰۹ متر در ۲۴۲ متر برآورد شده است. به نظر می‌رسد سازندگان، دیوار‌ها را با استفاده از لاشه‌های سنگ و ملات به ضخامتی برابر با ۱۸ متر ساخته‌اند. البته ضلع شمالی این بنا از ضخامتی متفاوت نسبت به بقیه برخوردار است.

جوی‌های سنگی آب رودخانه را میزان کرده و به طرز باشکوهی به آبگیری وسط معبد آناهیتا هدایت می‌شده است. نوع تقسیم آب و جریان آب درون معبد آناهیتا یکی از شگفتی‌های مهندسی در آن دوران است تا این عنصر مقدس را به زیباترین شکل ممکن به نمایش بگذارند.

در چهار طرف معبد آناهیتا دالان‌هایی تعبیه شده که در کف آنها جوی‌های آب به صورت رفت و برگشت آب را به وسط معبد هدایت می‌کرده است. در دو طرف بالای معبد آناهیتا سر چهار گاو در هر طرف به صورت رو به روی یکدیگر قرار دارد که در زمان آبگیری این معبد عکس سر گاوها روی آب نقش می‌بسته است.

در وسط معبد آناهیتا فضایی وجود دارد که آب از این جوی‌ها در آن جمع شده و استخر کوچکی حدودا در ابعاد ۱۰ در ۱۰ و عمق ۲۰ سانتی‌متر را پر آب می‌کرده است. معبد آناهیتا در کنگاور مشهورترین معبد منسوب به آناهیتا در ایران است.

روی هر دیوار، ردیفی از ستون‌هایی با قطر زیاد قرار گرفته است؛ ارتفاع ستون‌های ساخته شده در این بنای عظیم تاریخی، سه برابر قطر آن‌ها است که یکی از نکات جالب و منحصربه‌فرد در طراحی و معماری معبد به شمار می‌آید و به یقین می‌توان ادعا کرد که هیچ یک از معابدی که در سراسر دنیا وجود دارند، از این ویژگی برخوردار نیستند. در ساخت این دیوارها، از سنگ و ملات گچ استفاده شده که سازندگان این بنا، به وسیله‌ی قطعه‌ سنگ‌های تراشیده شده و به صورت خشکه چین، نمای بیرونی آن را تزئین کرده‌اند.

در قسمت جنوبی معبد آناهیتا، پله‌های دو ردیفی قرار دارد که کارشناسان بناهای تاریخی، طول آن‌ها را ۱۵۴ متر برآورد کرده‌اند. معماران در هر بلوک دو الی پنج پله تعبیه کرده‌اند که در قسمت پلکان شرقی ۲۶ پله و در قسمت پلکان غربی ۲۱ پله قرار گرفته است.

از دیگر نکات معماری لحاظ شده در بنای معبد آناهیتا حضور صفه‌ای (صخره) در مرکز و با جهت شرقی - غربی است که با طول ۹۴ متر، عرض ۹/۵ متر و ارتفاعی نزدیک به ۴ متر در نوع خود جالب و ستودنی است. این صفه با استفاده از لاشه‌ سنگ‌های بزرگ که با روکشی از گچ پوشیده شده، ساخته شده است. جالب است بدانید که قطعا یکی از سطوح این لاشه‌ سنگ‌های به کار رفته در ساخت صفه، از سطحی صاف برخوردار است. البته متاسفانه پوشش گچ به جز مناطقی از پائین دیوار از بین رفته است.

به نظر می‌رسد که ستون‌هایی کم‌ارتفاع و عریض، به ارتفاع ۳۵۴ سانتی‌متر که شامل پایه، ساقه و سرستون است و همچنین قطری برابر با ۱۴۴ سانتی‌متر، روی دیوارهای معبد وجود داشته است. البته بنابر نظر باستان‌شناسان، نقاطی مانند ضلع شمالی و بین دو رشته پلکان جنوبی، فاقد این ستون‌ها بوده‌اند.

گیلویی در پایین پایه‌ی ستون قرار گرفته است که ارتفاع آن به ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد. اندازه‌ی هر یک ستونی که در عمارت تاریخی کنگاور ساخته شده است، برابر با ۳۵۴ سانتی‌متر بوده که در واقع دو برابر قطر پایه‌ی ستون و هم‌اندازه با فاصله‌ای است که دو ستون از یکدیگر قرار گرفته‌اند.

قرارگیری ستون‌هایی ساده، فاقد تزئینات خاص معماری، کوتاه و قطور در یک ردیف، علاوه بر به رخ کشیدن الگوی معماری اصیل ایرانی، کارشناسان را به این فکر می‌اندازد که سازندگانش، آن‌ها را به عنوان نرده و حفاظ تزئینی لبه‌ی ایوان تعبیه کرده‌اند. این بنای شگفت‌‌انگیز تاریخی را پس از عمارت تخت جمشید، به عنوان دومین بنای سنگی در ایران معرفی کرده‌اند که متاسفانه به تدریج و در طی سالیان متمادی بخش‌های بسیاری از آن تخریب شده است.

در سبک معماری معبد آناهیتا نظرات و تعابیر گوناگونی وجود دارد که از طرف مستشرقان اروپایی و باستان‌شناسان ایرانی بیان شده است. براساس مستندات تاریخی، اولین افرادی که به کشف سبک معماری معبد آناهیتا پرداختند، اوژن فلاندن و پاسکال کست از مستشرقان اروپایی هستند که در زمان سفرشان به کنگاور طرح‌های بسیار دقیقی را ارائه دادند. در نظر آن‌ها بنای آناهیتا براساس سبک یونانیان ساخته شده است.

این دو مستشرق با معیار قراردادن معبد پالمیرای سوریه، به ارائه‌ی طرح پیشنهادی معبد آناهیتا پرداختند. همچنین محققان اروپایی اعتقاد دارند که در زمان حکومت هخامنشیان و پارت‌ها، تبادلات فرهنگی بین ایران و یونان صورت می‌گرفت که براساس آن، بناهایی به سبک معماری یونانی در کشور ایران ساخته شد. شهر کنگاور نیز به دلیل قرارگیری در نقاط مرزی غرب ایران، از جمله شهرهایی است که بیشترین تاثیر را از سبک معماری یونانی گرفته است.

اما محققان و باستان‌‌شناسان ایرانی در برابر نظریه‌های مختلفی که در مورد معماری معبد آناهیتا از سوی مستشرقان اروپایی و باستان‌شناسان غربی صورت گرفته است، ایستادگی کرده و تمامی گفته‌های ایشان را که در مورد الگوبرداری معماری معبد آناهیتا از معماری یونانی است، رد می‌کنند. آن‌ها براساس یافته‌های گوناگون که به دلیل کاوش‌های محققان و باستان‌شناسان ایرانی صورت گرفته است، به بیان مطالبی در مورد وجود اختلافاتی بین سبک‌های استفاده شده در معماری معبد آناهیتا با معماری یونانی پرداخته‌اند. اردشیر حدادیان معتقد است که ساختمان اولیه‌ی معبد براساس تحقیقاتی که در مورد الهه‌ی آناهیتا صورت گرفته است، بنا شده و متعلق به قرن چهارم قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) و حکومت هخامنشیان است. همچنین او عقیده دارد که احتمالا معبد آناهیتا در دوران اردشیر دوم هخامنشی معروف به منمون (با حافظه و هوشیار) و پسر داریوش دوم احداث شده است.

بنابراین کارهای سنگی مربوط به بنای معبد براساس سبک معماری دوران هخامنشی صورت گرفته است و ستون‌های بنا، با الگو برداری از سبک معماری یونانی ساخته شده است. باستان‌شناسان ایرانی بسیاری به بیان مطالبی ارزشمند و مفید، در مورد خطا بودن الگوبرداری معماری مجموعه‌ی عظیم کنگاور یا همان معبد آناهیتا، با ارائه‌ی مستندات و بیان سازه‌های تاریخی ایرانی پرداخته‌اند که جملگی نشان از عدم درستی نظریه مستشرقان و باستان‌شناسان غربی و اروپایی است.

می‌توان از جمله بناهای تاریخی ایرانی که نشان از هویت معماری اصیل ایرانی دارند به صفه‌ی بزرگ تخت جمشید، قلعه‌ی دختر فیروزآباد و کوه خواجه اشاره کرد. به نظر می‌رسد روشی که در ساخت و ایجاد صفه‌ها استفاده شده است، همانند پایه و اساس کاخ‌های سلطنتی ایران باستان است که عمارت خسرو در قصر شیرین، ترکیب ساختاری صفه‌ی ناهید و شباهت آن به تخت فرهاد کنده در بیستون و صفه‌ی سرمج، از نمونه‌های عالی برای سبک ساخت و ساز صفه‌ها به شمار می‌رود.

متاسفانه در طول هزاران سالی که از ساخت معبد آناهیتا می‌گذرد، مردم کنگاور با ذوب گچ و آهکی که در ساخت این بنای باستانی مورد استفاده قرار گرفته بود، باعث تخریب و از بین رفتن بقایای ساختمانی آن شدند. همچنین پس از زلزله‌ای که در سال ۱۳۳۶ اتفاق افتاد و ساخت و سازهایی که توسط مردم صورت گرفته بود، این مجموعه‌ی عظیم به یک خرابه تبدیل شد. قطعا می‌‌توان از معبد آناهیتا به عنوان یکی از بناهای ارزشمند تاریخی و آثار برجسته‌ی باستانی نام برد. اما متاسفانه این اثر شگفت‌انگیز هنوز نتوانسته است نام خود را در فهرست جهانی یونسکو ثبت کند. امید است با تلاش بیشتر مسئولین میراث فرهنگی کشور، زودتر به این مهم دست یابیم.

جزیره سرخ هرمز

هُرمُز جزیره ای بیضی‌شکل و گنبدی نمکی در خلیج فارس و در ۸ کیلومتری بندرعباس است. این جزیره را به علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با تنگه هرمز، کلید خلیج فارس می‌دانند. همین موقعیت است که آن را در طول تاریخ، از نظر راهبردی و بازرگانی از اهمیت خاصی برخوردار ساخته‌است.

تاریخچه

هرمز نام بندری معتبر در مصب رود میناب با خلیج فارس بوده‌است. شهر میناب کنونی بر روی خرابه‌های این بندر ساخته شده‌است. هرمز قدیم در اوایل عهد مغول تجارت پر رونقی داشته‌است. با هجوم مغولان در حدود سال ۷۰۰ هجری، مردم شهر هرمز ابتدا به جزیره قشم و سپس به جزیره هرمز که در آن زمان زرون (معرب آن جرون که بعدها نام بندری در محل بندرعباس کنونی شد و به تلفظ پرتغالی بندر گمبرون خوانده شد) نام داشت کوچ نمودند و شهری در آن بنا کردند و نام آن را به یاد شهر قدیم خود هرمز گزاردند.

به تدریج و طی قرون بعد این شهر نام خود را به همه جزیره داد و بندر جرون (گمبرون بعدی) نام خود را از آن وام گرفت. عظمت شهر و جزیره هرمز به قدری شد که دو قرن بعد و تا زمانی که توسط پرتغالیها اشغال شد مرکز ولایات خلیج فارس از جمله بحرین بوده‌است.

شاه عباس در سال ۱۶۲۲ میلادی جزیره هرمز و سواحل جنوبی ایران در خلیج فارس را از اشغال پرتغالی‌ها خارج ساخت و شهرهای هرمز و گمبرون را تخریب نمود و بندر عباس فعلی را بر خرابه‌های گمبرون استوار کرد. هرمز امروز به هیچ عنوان رونق گذشته را ندارد.

کوه های خوراکی هرمز

در مسیر دریایی قشم به جزیره هرمز کوههایی به رنگ زرد، سفید و قرمز دیده می‌شود. در میان این کوه‌ها، کوه قرمز رنگی وجود دارد که خاکش خوراکی است و مردم محلی از خاک سرخ آن به عنوان ادویه در طبخ ماهی و نان و تهیه ترشی، مربا و سُس استفاده می‌کنند.

مردم محلی این کوه را «گِلَک» می‌نامند و خاک سرخ آن را مانند نمک در تهیه انواع غذاها مصرف می‌کنند. این کوه با ارتفاع تقریبی ۲۰۰ متر در جنوب جزیره هرمز قرار گرفته و از خاک آن در صنایع سرامیک سازی و رنگسازی نیز استفاده می‌شود.

ویژگی ها

سطح جزیره هرمز را طبقات رسوبی و آتشفشانی تشکیل داده است. طبقات نمکی نیز به صورت تپه‌هایی قسمت اعظم جزیره را پوشانده‌اند و اغلب از جنس نمک خوراکی هستند. بلندترین نقطه آن ۱۸۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و بزرگ‌ترین قطر آن هشت کیلومتر است.

استخراج و صدور خاک سرخ جزیره هرمز یکی از مهم‌ترین منابع درآمد اهالی است. نمک آبی و سنگ لاشه از دیگر معادن این جزیره است. شهر هرمز مرکز جزیره هرمز است. این جزیره آب شیرین ندارد و آب آشامیدنی آن از بندرعباس تأمین می‌شود.

جزیره هرمز در میان زمین شناسان به علت این که از انواع خاک‌های مختلف تشکیل شده و تنوع بالایی دارد به بهشت زمین‌شناسی مشهور شده‌است. جزیرهٔ هرمز شامل تپه و کوههای آتشفشانی و نمکی است بلندترین نقطهٔ آن ۲۱۰ متر ارتفاع دارد، اطراف آن را جلگه های پست و همواری پوشانده‌است و معادن خاک سرخ و نمک سفید آن شهرت فراوانی دارد.

هفتمین فرش خاکی جزیره هرمز رونمایی شد

به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز هفتمین فرش خاکی جزیره هرمز ۲۸ اسفند رونمایی شد.

‌به گزارش ایسنا،‌ مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان گفت: این فرش خاکی در ابعاد هزار و ۳۰۰ متر مربع و با ۱۲ نوع خاک رنگی جزیره هرمز ساخته شده است.

علیرضا درویش‌نژاد افزود: هفتمین فرش خاکی جزیره هرمز را مهدی درویشی از هنرمندان خود جزیره طراحی کرده و با همکاری ۵۰ نفر از بومیان آن را ساخته‌اند.

وی خاطرنشان کرد: در این فرش به نشانه‌های نوروز، افسانه‌های دریایی جزیره هرمز و روایت‌ها و قصه‌های قدیم مردم جزیره اشاره شده است.

به گزارش ایسنا، در مسیر دریایی قشم به جزیره هرمز کوه‌هایی به رنگ زرد، سفید و قرمز دیده می‌شود‌.

قلعه پرتغالی ها

در سال ۹۰۹ دریانورد پرتغالی آلفونسو د آلبوکرک که به مستعمرات پرتغال در آسیا سفر کرده بود بر حسب اتفاق گذرش به خلیج فارس افتاد و با آن نواحی آشنایی پیدا نمود و بلافاصله با حضور در دربار مانوئل پادشاه پرتغال طرح خود برای اشغال جزایر خلیج فارس را ارائه نمود و به تصویب رساند. او در سال ۹۱۲ به خلیج فارس بازگشت و پس از کشتار و وحشیگری فراوان موفق به فتح هرمز در سال ۹۱۳ گردید و قلعه‌ای در جزیره هرمز ساخت.

مردم هرمز در طول سالهای اشغال مکرراً سر به شورش برداشتند که مهم‌ترین این شورش‌ها مربوط به سال‌های 919 خورشیدی، 925 شمسی، 928 شمسی و 957 شمسی بوده‌اند. جزیره در سال ۱۰۳۱ توسط یکی از امرای شاه عباس به نام  امام قلی خان از اشغال خارج و آزاد گردید. هم اکنون آثار و خرابه‌های ابنیه و قلعه پرتغالی ها و توپهای آن در شمال جزیره در نزدیکی آبادی‌های فعلی دیده می‌شود.

فتح هرمز و حاکمیت بر کل خلیج فارس

21 آوریل سال ۱۶۲۲ سپاه ایران جزیره هرمز را از پرتغالی‌ها باز پس گرفت. انگلیسی‌ها نیز ۴ کشتی خود را با خدمه فنی در اختیار ارتش امام قلی خان گذاشتند. آلبوکرک (پرتغالی) اعتقاد داشت هرکشوری که سه نقطه مالاگا- عدن و هرمز را در اختیار داشته باشد بر تجارت دنیا حاکم خواهد بود. اهمیت هرمز آنقدر بود که استعمارگران انگلیسی را نیز به طمع انداخته بود. سپاه ایران به دلیل شکایت‌های ایرانیان گمرون قصد تنبیه پرتغالی‌ها در خلیج فارس کرد و نه تنها جزیره هرمز را آزاد ساخت بلکه پرتغالیها را تا مومباسا در کنیا مجبور به عقب‌نشینی کرد؛ و این مقدمه‌ای برای شکست‌های پی در پی پرتغال در شرق آفریقا. شد و با حمایت شاه ایران، امام مسقط موفق شد قلعه عظیم ممباسا را در جنگ خونینی که به جنگ صلیبی ممباسا معروف است تصرف کند. ایران تا سال ۱۸۲۰ پرچمدار تمام خلیج فارس و دریای عمان و بحر فارس شد. انگلیسی ها که از شکست پرتغال خرسند بودندو به قدرت ایران اعتراف داشتندوایران را تنها رقیب قدرتمند عثمانی‌ها می‌دانستند. حتی در عهدنامه مجمل ۱۸۰۹ و عهدنامه مفصل ۱۸۱۲ مجمل و مفصل زمانی که انگلیس به عنوان ابرقدرت جهان ظهور می‌کرد حاکمیت ایران را بر کل خلیج فارس به رسمیت شناخت.

املای آن هرمز یا برگرفته از کلمات خورموز یا خورموغ به معنی لنگرگاه و بندر ایالت موغستان (میناب) بوده‌است که به واسطه کثرت استفاده از غلط مشهور امروزه هرمز خوانده می‌شود.

خواجه حافظ شیرازی گفته است:

شاه هرموزم ندید و بی سخن صد لطف کرد

شاه یزدم دید و مدحش گفتم و هیچم نداد

گشتی دور جزیره؛ دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی

جزیره هرمز، همین کوچکی‌اش خود تبدیل به جذابیتش شده است، جاده ساحلی، از همان‌جا که از قایق پیاده می‌شوید آغاز می‌شود و با حدود 3 ساعت پیاده‌روی دوباره به همان جای آغاز بر خواهید گشت، یکی از تفریح‌های مسافران هرمز همین است که جاده ساحلی جزیره را بپیمایند. برخی پای پیاده را دوست دارند و برخی دوچرخه و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز تعدادی دوچرخه کرایه‌ای برای همین منظور در نظر گرفته است که گردشگران بتوانند پا به رکاب دور تا دور جزیره را بپیمایند، گردش و تفریح و ورزش، رهایی از فشار و اضطراب، فراموشی همه آنچه که دوست نداریم جریان داشته باشد همه رویاهایی می‌شوند که رکاب را جان می‌بخشند و به پیش می‌روید؛ بنابراین اگر اهل دوچرخه نیز هستید و یا حتی هم‌اکنون دوچرخه‌سوار نیستید، به بهانه روزهای کودکی می‌توانید در ساحل هرمز پا به رکاب شوید.

ساحل‌ و پرندگان

هرمز به جهت تنوع ساحلی نیز قابل توجه است، ترکیبی است از ساحل‌های ماسه‌ای با رنگ‌های مختلف که بستری نرم و راحت را برای علاقه‌مندان به شنا و ورزش‌های آبی فراهم می‌کنند و در کنار آن از ساحل‌های صخره‌ای نیز بی‌نصیب نیست که نماد ستبری و سترگی این سرزمین است.مطمئن باشید که اگر آذر، دی یا بهمن‌ماه به هرمز سفر کنید آنقدر هوا بهاریست که دریا شما را به سمت خود می‌کشد و در هوایی منحصربه‌فرد می‌توانید خود را در میان امواج خلیج‌فارس آرامش بخشید.

 علاوه بر ساحل، گونه پرندگان و حیوانات دریایی پیرامون ساحل هرمز نیز جالب توجه است. پرندگان دریایی متنوع، دلفین‌ها، لاک‌پشت‌ها، جنگل‌های مانگرو یا حرا بخشی از این جذابیت‌هاست که در پیرامون دریا شکل گرفته است و برای کسانی که به این جنس از طبیعت علاقه‌مند هستند می‌تواند جذابیت داشته باشد.

پارک آبی اٌپارک

اُپارک به عنوان بزرگترین پارک آبی سرپوشیده، فعالیت خود را در بهار 1396 با هدف ارائه خدمات خاص پارک آبی در سطح استانداردهای بین المللی و فراهم کردن مکانی ایمن و شاد برای سپری کردن اوقات فراغت و ایجاد تجربه ای متفاوت، هیجان انگیز و ماندگار آغاز کرده است.
55000 متر مربع زیر بنا با طراحی مدرن، حدود 3000 لاکر جهت استفاده میهمانان، 14 عدد سرسره مهیج ویژه بزرگسالان، مجموعه الوپیا (جزیره کودکان)، استخر موج سونامی، رودخانه خروشان که توسط شرکت white water  کانادا اختصاصاً برای مجموعه اُپارک طراحی و اجرا شده.
اهداف کلان اُپارک:
-    ارائه خدمات مدرن پارک آبی
-    فراهم آوردن مکانی ایمن و شاد برای گذراندن اوقات فراغت افراد خانوادها
-    ایجاد تجربه ای متفاوت و مطلوب (شاد و هیجان انگیز) از پارک آبی برای مخاطبان
-    ارائه خدمات با استانداردهای بین المللی (برخورد کارکنان، تصفیه آب، دستگاه ها، دستگاه ها، لاکرها و ...)

سرسره های آبی

گوگولیا

این قسمت برای خردسالان زیر 6 سال طراحی شده است. استفاد از سرسره های این بخش، دوستی عمیقی را بین خردسالان عزیز و آب ایجاد خواهد کرد. تعبیه دو سرسره که امکان استفاده خردسالان به همراه والدین آنها را میسر میکند، وجه تمایز کودکان و خردسالان در اٌپارک است.

جزیره اٌلوپیا

این قسمت برای کودکان و نوجوانان تا رده سنی 16 سال طراحی شده است. جزیره الوپا با بهره گیری از به روزترین استانداردهای بین المللی محیطی امن و شاد را برای کودکان ایجاد کرده است.

ابیس 

احساس غوطه ور شدن در کنار دوستان در دهانه 18.5 متری، بزرگترین سرسره داخل سالن سرپوشیده در سرسر ابیس تجربه ای است که تنها در اٌپارک امکان پذیر است. طراحی جذاب و رعایت کلیه استانداردهای روز دنیا، این سرسره را متمایز ساخته است.

آکوالوپ

سقوط آزاد با سرعت 15 متر بر ثانیه و چرخش 360 درجه ای را در بلندترین و هیجان انگیز ترین سرسره در بین پارکهای آبی سرپوشیده دنیا را در اپارک تجربه کنید. این سرسره برای بیماران قلبی و عروقی به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

بومرنگ

هیجان اوج گرفتن تا ارتفاع 20 متری را در گروه های 3 تا 4 نفره، تجربه ای به یاد ماندنی از سرسره بومرنگ اپارک را به همراه دارد که تا مدتها در یادها باقی خواهد ماند. طراحی مدرن و خاص جهت اپارک توسط شرکت white water کانادا این سرسره را منحصر به فرد کرده است.

اٌپیچ

حرکت مارپیچ در سرسره روباز اپیچ به همراه یکی از دوستان و تماشای مناظر اپارک از ارتفاع حدود 20 متری احساسی متفاوت را ایجاد خواهد کرد.

گردالوپ

حرکت سریع در پیچهای تند و تیز این سرسره در کنار دوستان، شما را به استفاده چندین بار از گردالوپ تشویق خواهد کرد و احساس معلق بودن تا مدت ها در ذهنتان خواهد ماند.

رالی شیب

بزرگترین رایدرالی در میان پارک ها آبی سرپوشیده خاورمیانه. در رقابت بین 6 نفر در این راید، تجربه یک مسابقه واقعی، شیرجه زدن با سر و لذت نامحدود را به همراه دوستانتان تجربه کنید.

ابر شیب

لمس احساس سقوط همچون یک قطره را در میان آبشار و لذت آن را در هفت ثانیه تجربه کنید.

استخر موج

استخر موج اپارک تنها استخر سونامی استانداردی است که موج هایی به ارتفاع بیش از 1.2 متر را ایجاد میکند. این استخر موج به نحوی طراحی شده است که تجربه هیجان انگیز موج در دریای خروشان را در محیطی امن ایجاد کرده است.

رودخانه خروشان

حرکت به صورت شناور و دیدن مناظر پارک از زوایای دیگر در حین تلاطم رودخانه و گذر از تونل و پرده آب، احساسی متفاوت را ایجاد خواهد کرد. به ندرت کسی به یکبار سواری در رودخانه خروشان رضایت خواهد داد.

فست فود

فست فود اُپارک با تنوع بالا، انواع پیتزاها، برگرها و سوخاری های متنوع پذیرای میهمانان خواهد بود.با بهره گیری از برند ها و مواد اولیه تازه طعمی دلچسب را تجربه خواهید کرد. 

کافی شاپ

سرو انواع نوشیدنی سرد و گرم، دمنوش های گیاهی و کیک های خوشمزه هیجان اُپارک را صد چندان خواهد کرد. سرو صبحانه های متنوع در اُکافه، پاستاهای بی نظیر و خوشمزه نیم چاشت به تجدید قوای میهمانان اُپارک کمک قوای میهمانان کمک شایانی خواهد کرد.

بستنی و آبمیوه

سرو بستنی و آب میوه های طبیعی جز لاینفک مجموعه اُپارک می باشد، که حس طراوت و شادابی را دو چندان می سازد

سالاد بار

سلامتی و سالم بودن یکی از اهداف بخش خوشمزه های اُپارک می باشد. سالادبار اُپارک به شما این امکان را میدهد که از انواع سالادها و ساند.یچ های سالم لذت ببرید.

نقشه اٌپارک

آدرس:

اتوبان تهران-کرج. بعد از آزادگان. خروجی شهرک گلستان. انتهای خیابان شمیم. 

کلیبر

کلیبر

کَلِیبَر یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان کلیبر است. .در دهه پنجاه کلیبر قصبه‌ای بود که کمتر از ۲۰۰۰ نفر جمعیت داشت. سرشماریهای سالهای ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ جمعیت شهر را، به ترتیب، ۹۰۳۰ نفر و ۹۸۸۷ نفر گزارش کرده‌اند. این شهر در ۶۳ کیلومتری شمال غرب اهر، ۲۱۰ کیلومتری شمال شرق تبریز و ۸۱۲ کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده‌است. کلیبر دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و سراسر پیرامون این شهر را جنگل‌های تنک و مراتع پوشانیده‌است. شهر، بعلت نزدیک بودن به قلعه بابک و قرار گرفتن در کانون ذخیره گاه زیست کره منطقه ارسباران، در دهه اخیر از نظر گردشگری توسعه چشمگیری یافته است.

پیشینه

کلیبر، که در نوشته‌های وقایع نگاران اسلامی تحت عنوان بذ یا بذین شناخته می‌شود، پایگاه بابک خرمدین بود. او در سال ۸۱۶ میلادی علیه خلافت اسلامی قیام کرد و در سال ۸۳۶ میلادی از افشین شکست خورد و کلیبر به دست اعراب افتاد.حوادث دوران مقاومت دو دهه‌ای بابک کلیبر را در کانون توجه مورخین مسلمان قرار داد.

مروج الذهب و معادن الجوهر، نوشته علی بن حسین مسعودی، نخستین کتابی است که در مورد کلیبر مطلبی نوشته است. مسعودی می‌نویسد، در ناحیه بذین با مریدان جاودان، پسر شهرک، قیام کرد.بعد از یک سری شکستها بابک در موطن خود محاصره شد … بذین که زادگاه او بود، حالیه در ۳۲۳ هجری، هنوز مملکت بابک نامیده می‌شود.در کتاب «مسالک و الممالک» ابن حوقل از کلیبر سخنی به میان نیامده است ابن حوقل از مکانی به نام "سیاه کوه" اسم می‌برد، که در مجاورت آن نسلی از "ترکان" زندگی می‌کردند.اما بنظر میآید که سیاه کوه مذکور با منقیشلاق (Manghishlaq) در سواحل شمال شرقی دریای خزر یکی باشد.

ابن اثیر در کتاب الکامل فی التاریخ صفحات زیادی را به کلیبر اختصاص داده است.نوشته او چنین آغاز می‌شود، آغاز به پا خواستن بابک به سال ۲۰۱ بوده است. پایتخت او شهر بذ بود و از سپاهیان خلیفه بسیاری را کشته بود.

یاقوت حموی هشتصد سال پیش کلیبر را اینگونه توصیف می‌کند، بذ: جایی در بین آذربایجان و اران. بابک خرمدین، که علیه معتصم شورش کرد، از اینجا برخاسته است. دو بیت زیر از باختری در این باره شناخته شده است:

خداوند نگهدار تو باد ای جنگجوی ترسناک، که در زمان بابک دروازه کفار را واژگون کردی.

این تو بودی که شهر بذ را گرفتی و شرمی چنان فاحش را پوشاندی.

در نزدیکی بذ، به گفته «مؤثر» شاعر مکانی است به ابعاد سه فرسنگ؛ هنگامی که در آنجا نام خدا گفته شود آوایی نامرئی جواب گوید. از اینجاست که سرخ جامگان، که خرمدین نیز نامیده می‌شود، به رهبری بابک قیام نمودند؛ و در اینجاست که آنها منتظر «مهدی» بودند. در پایین‌تر رودی بزرگ جاری است که آب آن مزمن‌ترین تبها را علاج می‌کند. رود ارس در مرز جاری است. در این ناحیه انارهایی با زیبایی بینظیر، انجیر، و انگور به عمل میآید، که آن را در تغارها خشک می‌کنند چرا که آفتاب همواره پشت ابری ضخیم پنهان است. اهالی از آب تکه‌های کوچک طلای سرخ جمع می‌کنند که اگر به حساب خورده شود زنان را فربه می‌کند.^[۱۶] احتمال دارد وصف رود شفابخش اشاره‌ای به چشمه های آب گرم روستای متاللی باشد.

حمدالله مستوفی در نیمه قرن هشتم هجری چنین می‌نویسد، قصبه‌ای است در میان بیشه افتاده و کوهستان بزرگ و قلعه نیکو دارد، و در پای آن قلعه رودی روان است هوایش معتدل است و آبش از رود مذکور و حاصلش قلعه و انگور و میوه باشد، و مردمش از ترک و تالش ممزوج اند و شافعی مذهب. حقوق دیوانیش مبلغ سه هزار دینار بر روی دفتر است.در توضیحی که مترجم فرانسوی کتاب یاقوت آورده به جای تالش کلمه مغول را آورده است که با توجه به زندگی مستوفی در زمان ایلخانان قابل قبول تر است.

هویت فرهنگی

زبان

زبان گفتاری مردم ترکی آذری است که متعلق به شاخه غربی گره جنوبی - غربی (اغوز) خانواده زبان‌های ترکی می‌باشد.

دین

اکثریت مردم پیرو مذهب شیعه دوازده امامی  هستند. تعداد قابل توجّهی از اهالی پیروان اهل حق (گوران در زبان آذری) هستند. همه گوران‌ها در اصل متعلق به طایفه شاملو هستند. این طایفه یکی از ارکان عمدهٔ قزلباش‌ها در عهد شاه اسماعیل بود.

موسیقی

دیدی گذرم باز به این خطه نیفتاد Bəlkə bu yerlərə birdə gəlmədim

ای قلهٔ مه گرفته بدرود، duman səlamət qal dağ səlamət qal

ای آبفشان فلک و آب روانش، arxamca su səpir göydə bulutlar

وی گرمی تیر ماه بدرود! leysan səlamət qal yağ səlamət qal

این ابیات آغازین آوازی معروف، سروده محمد آراز، نمونه‌ای است از آوازهای عاشیقی که در هماهنگی با طبیعت ویژه قره داغ ساخته شده‌اند. عاشقیها در ساخت آوازهای خود از احساسات مربوط به کوچ ایلات بین ییلاق و قشلاق الهام می‌گیرند؛ و بدینسان، کلیبر با قرار گرفتن در مسیر کوچ سالیانه عشایر جایگاه مناسبی است برای تکامل موسیقی عاشیقی.

پتانسیل توریستی کلیبر

جیمز موریر، مؤلف «ماجراهای حاجی بابای اصفهانی»،به نقل از یک مهندس انگلیسی که بقصد جایابی برای ذوب آهن دویست سال پیش از کلیبر دیدن کرده، شهر را چنین توصیف می‌کند، "کلیبر… قبلاً مکانی در خور توجه بوده است. باغ‌های وسیع جنگلی از درختان میوه درست کرده است، جنگلی که در آن درختان گردو به ابعادی باور نکردنی رشد کرده‌اند …اخیراً، یک گردشگر کانادایی کلیبر را اینگونه توصیف می‌کند، "شهری دورافتاده و خواب آلود در میان کوه‌های سر به فلک کشیده‌ای که قله‌هایشان در زیر مه غلیظ از دیده پنهان شده‌اند. … مکانی است عالی؛ به طراوت و سر سبزی انگلیس و ورای ذهنیت ما از طبیعت کویری و خشک ایران.

آثار گردشگری در اقتصاد محل هنوز آشکار نشده است. گردشگران ترجیح می‌دهند در چادرها بمانند و از غذاهای کنسروی، که همراه آورده‌اند، بخورند. نتیجه به جا گذاشتن زباله در کنار جاده‌ها و، احیاناً، تخریب مراتع و مزارع روستائیان است. انتظار می‌رود گروهی از مهاجرین پیشین و ثروتمند با ساختن هتلها و جذب گردشگران اهل حساب به اقتصاد محل نفع برسانند. در سال‌های اخیر فرمانداری کلیبر با برگزاری جشنواره انار و زغال اخته برای ترویج تولید تجاری و بازاریابی این میوه‌ها تلاش کرده است. در اخبار منتشره اغلب بر جنبه‌های جذب گردشگری این جشنواره‌ها تأکید می‌شود.

قلعه بابک

قلعه بابک، بنا شده در بالای کوهی به ارتفاع ۲۳۰۰ متر، در حدود سه کیلومتر از شهر قرار دارد. قلعه از زمان ساسانیان ساخته شده و نام خود را از اسم بابک خرمدین، رهبر مقابله با مهاجمین عرب تا سال ۸۹۳ میلادی، گرفته است.

زندگانی بابک خرمدین

بابک خرمدین (تولد ۷۹۵ (میلادی-درگذشت ۳ صفر ۲۲۳ (قمری)/۴ ژانویه ۸۳۸ (میلادی))رهبر اصلی شورشیان ایرانی خرمدین است که بعد از مرگ ابومسلم بر خلافت عباسی شوریدندخرمدینان مرگ ابومسلم را انکار کردند و معتقد بودند که ابومسلم بازخواهد گشت تا عدالت را در جهان برقرار نماید. بابک شورش خود را در آذربایجان آغاز کرد و ۲۰ سال با نیروهای خلیفه جنگید تا اینکه شورش او در سال ۸۳۷ میلادی سرکوب شد. یوسفی و نفیسی خرمدین را ترکیبی از زرتشت و مزدک می‌دانستند در حالی که باسورث خرمدین را معادل مزدک گرائی نوین می‌داند.

نام و تبار

نام او (بابک) معرب نام ایرانی پاپک است  . برخی از خاورشناسان همچون اشپولر، پتروشفسکی، ساندرز حدس می‌زنند که نام اصلی وی پاپک باشددر تمامی منابع نام بابک یافت می‌شود، اما مسعودی نام او را حسن ذکر کرده‌است.مورخین ارمنی بابک خرمدین را گاهی «باب»، گاهی «بابن» و گاهی «بابک» ضبط کرده‌اند

پدر او، روغن فروش دوره گردی به نام «مِردَس» یا «مِرداس» (بنابر گفتهٔ سمعانی)و یا «عبدالله» (به استناد ابن ندیم) از اهالی تیسفون بود که به آذربایجان مهاجرت کرده بود. مادر او (به استناد فصیح) زنی تک چشم بود که «ماه‌رو» نام داشت و از اهالی آذربایجان بود. این در حالی است که یوسفی زیبارو (ماهرو) بودن مادر بابک توأم با تک چشم بودنش مضحک می‌داند.

زغال اخته، سمبل هویت اقتصادی کلیبر

کلیبر، به خاطر قرار گرفتن در میان کوه‌های بلند، دارای آب و هوای خاصی است که مشخصاً برای بار آوری زغال اخته مناسب است. می‌توان ادعا کرد که "زغال اخته"سمبلی از هویت اقتصادی کلیبر است. در اواخر تابستان میوه‌های رسیده در اغلب دکان‌های اطراف خیابان‌های اصلی شهر به فروش می‌رسد. بوی رسیدگی این میوه‌ها و منظرهٔ زنبورهای نشسته بر طبق‌های پر از میوه، خاطرهٔ ذهنی دلپذیری است که مسافران از شهر به یاد می‌سپارند. از طرفی دیگر، ساکنان محل منظرهٔ شکوفه‌های زرد رنگ درختان زغال اخته در نیمهٔ دوم فصل زمستان را به مثابهٔ نشانی از رستاخیز سالیانهٔ طبیعت گرامی می‌دارند.

باغداران کلیبری، مازاد محصول زغال اختهٔ خود را برای عرضه در کارخانجات صنایع تبدیلی کشاورزی به تهران و سایر شهرهای بزرگ می‌فرستند. در خود شهر، خشکه و برگهٔ زغال اخته توسط کدبانوان کلیبری در پخت آش رشته استفاده می‌شود. متأسفانه، در رستوران‌های سطح شهر، این واریته آش رشته عرضه نمی‌شود. اخیراً برخی فرآورده‌های زغال اخته از جمله؛ لواشک، ترشی، ژله، شربت، برگه و خشکهٔ زغال اختهٔ کلیبر، با بست‌ه بندی شیک و بهداشتی، به بازار آمده است. جشنوارهٔ سالیانه زغال اخته، که با هدف جذب گردشگر به منطقه سازمان داده می‌شود، تأکیدی است بر اهمیت این میوه در هویت اقتصادی شهر کلیبر.

تاسیسات آب درمانی متعلق

متعلق که در زبان محلی 'متاللی' خوانده می شود، روستایی تاریخی با 40 خانوار در دامنه های جنوبی کوه قره داغ شهرستان کلیبر/ بخش آبش احمد/ بوده که شهرتش را مدیون چشمه ای با خواص درمانی اعجاب انگیز است.

بنا به نوشته روزنامه دنیای اقتصاد، تأسیسات آب درمانی کلیبر که در تیر ماه ۱۳۹۲ راه اندازی شد، بزرگ‌ترین مجتمع آب درمانی کشور است. این مجتمع در زمینی به وسعت ۱۲٬۸۷۰ متر مربع در فاز اول احداث شده که شامل استخرهای سرپوشیده با سقف متحرک زنانه، مردانه، سونا و جکوزی، مجموعه رستوران، بوفه، کافی شاپ، سالن‌های ورزشی، بدنسازی، فضای بازی کودکان، رختکن‌های مجهز، پارکینگ و نمازخانه به علاوه واحدهای تجاری می‌باشد.