ورودی و هشتی | وارد بنا می شویم
یک سطح شیبدار، مسیرِ ورودی به مجموعه عباسیان را تشکیل می دهد. در این مسیر تغییر ارتفاع آهسته صورت می گیرد و شما ناخواسته از سطح کوچه به سمت پایین هدایت می شوید. این مسیر به یک هشتی زیبا و مسقف می رسد که دید مستقیم از داخل کوچه به داخل بنا را از بین می برد تا حجاب بنا حفظ شود. هشتی فضایی سرپوشیده متصل به کوچه و حیاط خانه است که بعد از ورودی خانه قرار دارد و به اشکال مختلف ساخته می شود. هشتی مسیر ورودی را به دو یا چند جهت تقسیم و قسمتی از حریم خانه را حفظ می کند.
سکوهای کناری این هشتی مسقف محل خوبی برای رفع خستگی افراد بیرون بنا است. اولین هشتی خانه عباسیان دو راه خروج دارد که یکی به بخش خدمه و دیگری به درون بنا می رسد.
اگر راه ورود به بنا را در پیش بگیریم بعد از عبور از درِ اصلی به یک هشتی کوچکتر می رسیم که راهی برای ورود به حیاط حوضخانه و راهی برای ورود به داخل بنا دارد. برای ورود به بنا باید از دالان شیبدار و پر پیچ و خمی که برای از بین بردن دید مستقیم به داخل بنا تعبیه شده و موسوم به دالان حجاب است، بگذریم تا به هشتی روباز بزرگی برسیم.
فضای هشتی بزرگ مجموعه، مزین به دیواره های حجاب است. این هشتی بزرگ علاوه بر نقش ورودی بنا به عنوان اصطبل موقت برای افرادی که قصد ورود به مجموعه را نداشته اند نیز استفاده می شده است. این قسمت برای سهولت رفت و آمد چهارپایان دارای پله های با ارتفاع کم است و قسمتی نیز برای محل علوفه حیوانات در آن وجود دارد. هشتی با سه در جداگانه به قسمت های بیرونی، اندرونی و طبقات پایین در بنا راه پیدا می کند که در ادامه به هریک از آنها می پردازیم.
در اینجا خوب است بدانید که این خانه دارای دو بخش درونی مخصوص محارم خانه و بیرونی برای اسکان موقت مهمانان بوده است.
بخش بیرونی خانه عباسیان
بخش بیرونی خانه برای اسکان موقت کاربرد داشته و در دو قسمت طراحی شده است: طبقات بالا و طبقات پایین
*طبقات بالای بخش بیرونی
در طبقات بالای بخش بیرونی، اتاق ها و قسمت هایی برای اقامت میهمانان تجاری، مسافران و اقوام وجود دارد قسمتی هم به اتاق های کار صاحب خانه اختصاص یافته است. اتاق ها و فضاهای این قسمت عبارتند از:
۱- اتاق آینه
این اتاق که در واقع قسمت شاه نشین و مجلل ترین بخش مجموعه است تزیینات بسیار زیبایی را در خود جای داده و گچ بری ها، آیینه کاری ها، درها و پنجره های رنگین و پنجره های گچی نازک فضای خاصی را در آن به وجود آورده است. در سقف این اتاق، آینه کاری هایی به شکل ماه، ستاره و شمسه مرکزی (نقش خورشید مانند) وجود دارد. با روشن شدن چراغی کوچک و انعکاس نور در منشورهای شیشه ای که به وسیله نخ های ابریشمین معلق شده اند، تصویر آسمان زیبای کویر را در سقف بازسازی می کنند. همچنین تامین روشنایی اتاق نیز با این انعکاس نور به راحتی صورت می گرفته است.
این اتاق همانند بسیاری بناهای دیگر مزین به درهای اُرُسی است که قسمت های بالایی آنها دو جداره هستند. پنجره های مشبک گچی نیز در این درها به چشم می خورند و حرکت درها نیز به صورت عمودی است. زیبایی های چشمگیر این اتاق باعث شده تا در آن زمان مهمانی های خاص و مراسم عقد و عروسی در آن برگزار شوند و این اتاق به اتاق عروسی شهرت یابد.
۲- سر پوشیده بزرگ
سر پوشیده بزرگ، بنایی دو طبقه در مجموعه است که محل برگزاری مراسم مذهبی، جشن ها و عزاداری ها و معادل سالن های اجتماعات و اتاق های کنفرانس امروزی است. طبقه اول به آقایان و طبقه دوم به خانم ها اختصاص داشته است. این قسمت وسیع تزیینات کمی دارد و تهویه هوای آن توسط بادگیر صورت می گیرد.
تامین نور این بخش توسط کلاه فرنگی بوده است. کلاه فرنگی سقف ویژه ای است که پنجره هایی به نام پنجره موشی دارد و نور را از خود عبور می دهد و به دلیل شباهت آن به کلاه سربازان فرنگی دوره قاجار به این نام خوانده می شود.
۳- ایوان بهاره
این ایوان در فصول معتدل سال مورد استفاده ساکنان بوده و نکته جالب آن این است که اگر با خط فرضی آن را به دو قسمت تقسیم کنیم، هر دو طرف کاملا قرینه یکدیگرند.
در سمت چپ ایوان، اتاق های متصل به سرپوشیده بزرگ و در سمت راست زمین همسایه قرار دارد. این مساله باعث به وجود آمدن قناصی در زمین شده اما به کارگیری هوشمندانه قرینه سازی توسط معمار در این قسمت، نواقص را از چشم ها پنهان کرده است.
۴- اتاق های آینه
اتاق های کوچکی در این بخش هستند که مستقیما به بیرون خانه راه دارند و احتمالا محل کار صاحب خانه بوده اند.
وجه تسمیه آنها به دلیل وجود آینه در آنها نیست بلکه با ایستادن در مقابل یکی از درها و توجه به درهای دیگر، تکرار چهارچوب درها مانند تصویری در آینه های موازی، جلب توجه می کند و این منظره جالب این اتاق ها را به اتاق های آینه معروف کرده است.
در قسمت پایین همه درها تخته ای به نام «جناب در» وجود دارد که برای جلوگیری از ورود گرد و خاک و حشرات موذی مانند عقرب به داخل اتاق به کار رفته اند. همچنین این قسمت هشداری برای درآوردن کفش است و ترکیب آن با ارتفاع کم درها موجب خم شدن سر فرد و ادای احترام نیز می شود.
۵- سر پوشیده کوچک
این قسمت در میان اندرونی و بیرونی واقع شده و همانند سرپوشیده بزرگ است اما ابعاد کوچک تر و تزیینات بیشتری دارد. ساکنان برای برگزاری مراسم خصوصی تر از آن استفاده می کرده اند. به کارگیری رنگ های تیره و روشن بر زیبایی این قسمت افزوده و منظره جالبی را ایجاد کرده است. برای تامین روشنایی، حلقه هایی در سراسر آن وجود دارد که برای آویزان کردن وسایل روشنایی کاربرد داشته اند.
۶- اتاق مرکزی
این اتاق در مرکز بنا و به عنوان قلب آن، بر بخش بیرونی و درونی تسلط و دید دارد. این قسمت تنها مورد استفاده صاحبخانه بوده و تزییناتی از قبیل گچ بری های زیبا، درهای ارسی و پنجره های مشبک گچی در آن به کار رفته است.
پنجره های مشبک گچی دارای ظرافت خاصی هستند بدنه آنها از گچ تقویت شده تشکیل شده و تزیین قسمت درونی آنها با شیشه های رنگی نشانی از معماری درونگرا در بنا است.
شومینه ای که در اتاق وجود دارد مربوط به زمان تفکیک بنا به دو قسمت است و بعدها با تخریب دیوار کاذب، شومینه به طور سالم از دیوار جدا شد.
*طبقات پایین بخش بیرونی
طبقات پایین بخش بیرونی شامل قسمت زیر است :
۱- آب انبار
به علت جیره بندی آب قنات ها و عدم دسترسی به آب در کلیه ساعات شبانه روز، آب در آب انبارها ذخیره می شده است. آب انبار مجهز به چرخ چاه است که آب را در مخزن ذخیره می کند. این آب پس از تصفیه با روش های فیزیکی و شیمیایی و گذر از تست سالم بودن مصرف می شده است. از ویژگی های قابل توجه آب انبار می توان به وجود عایق بندی و سیستم خنک سازی اشاره کرد.
بخش اندرونی خانه عباسیان
زندگی روزمره خانواده در بخش اندرونی سپری می شده و توسط درها و راه های مخصوص از سایر قسمت ها جدا شده است. این بخش متعلق به محارم خانواده بوده و نامحرمان و مهمانان به آن دسترسی نداشته اند.
بخش اندرونی نیز مانند بخش بیرونی دارای طبقات بالا و طبقات پایین است .
طبقات بالای بخش اندرونی
طبقات بالای اندرونی شامل قسمت های زیر است:
۱- اتاق شاه نشین
بخش اندرونی مانند بخش بیرونی دارای یک شاه نشین است. در سقف شاه نشین از هنر آینه کاری و طرح های شمسه و ستاره استفاده شده است که برخی از قطعات آینه ها اصیل هستند.
یک شومینه بسیار زیبا در این اتاق به چشم می خورد که اطراف آن با استفاده از آب طلا کاری و رنگ های طبیعی تزیین شده است. قسمت بالای شومینه به منظور خروج دود دو جداره بوده و سورخ هایی برای تزریق هوا و کمک به سوختن بهتر در آن وجود دارد.
۲- دریچه راه مخفی
در یکی از اتاق ها یک دریچه با تعدادی پله وجود دارد. این پله ها به عنوان راه فرار یا راه مخفی، به خانه ها و محله های اطراف ختم می شده اند و یکی از کاربردهای آن برای خانم ها، رفت و آمد به حمام عمومی بوده است.
۳- اتاقک مخفی
در اتاق دیگری در بخش اندرونی، دریچه ای وجود دارد که به یک اتاقک کوچک و تاریک متصل است. گمان می رود که این محل برای نگهداری اشیای گران قیمت کاربرد داشته است. هوشمندی معمار در اینجا هم قابل توجه است؛ قرار دادن مکان های مخفی در طبقات بالا بسیار گمراه کننده به نظر می رسد زیرا همه افراد، در طبقات پایین به جستجوی مکان های مخفی می پردازند.
طبقات پایین بخش اندرونی
در طبقات پایین بخش اندرونی قسمت های زیر به چشم می خورد:
۱- سرویس های بهداشتی قدیمی
در معماری قدیم، سرویس های بهداشتی در پشت راه پله های طبقات ساخته می شدند زیرا در این قسمت ها رفت و آمد کم است، دید مستقیم وجود ندارد و بوی بد کسی را آزار نمی دهد. این قسمت باید حداقل ۷ قدم از اتاق ها فاصله داشته باشد و دلیل آن هم یک مساله ی شرعی است که می گوید پای نجس با هفت قدم راه رفتن روی زمین پاک می شود.
در اندرونی خانه عباسیان سرویس بهداشتی در پشت راه پله ابتدایی قرار دارد و از کانال آبی در کنار آن بهره می برد.
۲- سردر راه پله بخش اندرونی
این سردر مزین به نقوش شمعدان های بلورین گچ بری شده است که اشاره به شغل صاحب اولیه بنا دارد. این مساله در گذشته بسیار مرسوم بوده است مانند طرح فرش در خانه طباطبایی ها که تاجر فرش بوده اند و طرح سماور و ساعت در خانه بروجردی ها که شغلی مرتبط با این وسایل داشته اند.
۳- حوضخانه
تعدیل دما و خنک کردن هوای خانه از دغدغه های معماران در مناطق کویری بوده و حوضحانه یکی از تمهیداتی است که به این منظور به کار گرفته می شده است. به دلیل وجود حوض ها و نهر های آب، کانال های گردش آب از اطراف اتاق ها، کانال های متصل به بادگیر و مسایل خاص معماری، در حوضخانه هوای مطبوعی جریان می یابد که خنکی آن در مقایسه با سایر قسمت های بنا کاملا محسوس است. این قسمت دارای یک حیاط ویژه دو طبقه نیز هست که راه به ورودی اصلی خانه دارد.
حوضخانه محلی برای خنک شدن اهل خانه در فصول گرم سال بوده است. نورگیر مرکزی باعث تامین روشنایی آن می شود و در سراسر آن اتاق های مخصوصی وجود دارد. آب قنات پس از ورود به حوضخانه به سوی یکی از اتاق ها که حوض کوچکی دارد می رود. با جریان یافتن آب در کانال هایی که در دو سوی این اتاق قرار دارد، هوا خنک می شود. با توجه به اینکه هر گونه نشتی باعث تخریب پایه بنا و طبقات بالا می شود، روش دقیق عایق بندی این کانال ها خبر از دقت عمل و شجاعت معمار می دهد.
رد پای درهای ارسی در اینجا هم مشاهده می شود. درها و پنجره هایی که بدون چسب و میخ با هنر گره چینی آراسته شده اند اوج هنر ایرانیان را به نمایش می گذارند.
۴- چاه آب
به منظور تامین آب ساکنان، علاوه بر قنات از چاه نیز استفاده می شده است. دو حلقه چاه عمیق در بنا وجود دارد که یکی برای ذخیره آب و دیگری برای تامین آب مورد نیاز حوض ها، باغچه ها و سایر قسمت ها کاربرد داشته است.
این چاه ها چرخ مخصوصی داشته اند که دارای ۲ سطل بوده و در خلاف جهت یکدیگر حرکت می کرده اند. آب این چاه های عمیق پس از استخراج توسط چرخ های مخصوص و نیروی انسانی، در حوضچه کناری می ریخته و سپس توسط کانال ها در سیستم آبرسانی بنا جاری می شده است.
۵- حیاط باغ
حیاط بسیار زیبایی در مجموعه وجود دارد که با حوض های آب و درختان سرسبز خود، محیط دلگشا و مفرحی را برای ساکنان ایجاد می کرده است؛ اما این حیاط به دلیل عدم اتمام مرمت قابل بازدید نیست.
حیاط اندرونی، حوضخانه و باغ از مجموعه حیاط های پنج گانه در سهم الارث آیت ا... سید محمد علوی بروجردی -از علمای مشهور و برجسته معاصر کاشان که فرزند صاحب اولیه بنا هستند- محسوب می شود. وی تصمیم می گیرد از حیاط حوضخانه به عنوان مکتب خانه و محل تدریس استفاده کند و حیاط باغ را محل اقامه نماز جماعت خویش قرار دهد. به همین علت در بین اهالی شهر به سید باغ یا آسید محمد باغ معروف و ملقب می شود.
۶- سرداب بزرگ
سرداب محلی خنک در خانه است که به دلیل معماری خاص، اختلاف سطح زیاد با کوچه، بادگیرها، کانال های عبور آب از زیر سطوح و نیز پس‌سرداب های کناری، هوای بسیار مطبوعی دارد. از سرداب برای خواب بعد از صرف ناهار و خنک شدن استفاده می شده است.
پس‌سرداب ها، به صورت اتاقک های کوچکی در داخل خاک و به وسیله نوک تیشه حفر می شوند. در بدنه آن هیچ گونه مصالحی به کار نمی رود و خنکی زیاد، آن را به محل خوبی برای نگهداری غذاهای فاسد شدنی تبدیل می کند.
۷- رخشویخانه
محلی برای شستشوی لباس ها و پارچه های کثیف در نظر گرفته می شده و حوض آب و کانال های ورود و خروج آب در آن وجود داشته است.
۸- عبادتگاه
در کنار همه امکاناتی که در این بنا پیش بینی شده است، نوعی مسجد هم وجود دارد. پس‌سردابی که در میان اندرونی و بیرونی قرار گرفته با مزین شدن به گچ بری اسمای مقدسه، ادعیه و آیات قرآن به یک عبادتگاه و خلوتگاه خصوصی تبدیل شده است. در گوشه ای از این عبادتگاه تنها سند موجود در بنا به چشم می خورد که با عبارت «سنة ۱۲۵۲» سال اتمام ساخت عبادتگاه را نشان می دهد.
بخش خدمه
بخش خدمه متعلق به خدمتکاران و مستخدمان بوده و دارای حیاط و راه عبور و مرور مستقل است. قسمت های مختلف این بخش عبارتند از :
۱- مطبخ
مطبخ عنوان قدیمی آشپزخانه های امروزی است و در آن به تهیه غذا و پخت و پز می پردازند. برای شستشوی ظروف در داخل مطبخ حوض آبی وجود دارد که مجهز به کانال های ورود و خروج آب بوده و ابعاد آن هم برای رعایت حد آب کُر مناسب است.
محل های نگهداری ظروف، تنور و اجاق ها در درون مطبخ به چشم می خورند. برای انتقال دود و دم ناشی از طبخ غذا یک مکنده قوی هوا بالای سر تنور و اجاق ها تعبیه شده است که مانند یک هود طبیعی عمل کرده و توسط یک کانال مرتفع به فضای بیرون منتهی می شود. روشنایی مطبخ توسط نورگیرهایی که به حیاط خدمه راه داشته، تامین می شده است که امروزه مسدود شده اند.
۲- حیاط خدمه
خدمتکاران از این قسمت برای اقامت، استراحت و کار استفاده می کردند. این حیاط دارای راهی به مطبخ بوده که امروزه مسدود شده است. حیاط خدمه تنها قسمت مجموعه محسوب می شود که تا کنون برای خرید آن توافقی با ورثه صورت نگرفته است و به دلیل مسکونی بودن آن، هیچ راه ارتباطی با سایر قسمت های مجموعه ندارد.
امکانات خانه عباسیان
خانه عباسیان به دلیل یک اثر بی بدیل تاریخی میزبان گردشگران بسیاری است و همین باعث شده تا امکاناتی در آن شکل بگیرد. وسوسه صرف غذا در یک خانه تاریخی باعث شده تا مسوولان به فکر راه اندازی یک رستوران در این خانه تاریخی بیفتند. شما می توانید برای استراحت و میل کردن یک وعده غذایی خوشمزه ساعاتی را در این رستوران سنتی بگذرانید.
