تنگ رازیانه-ایلام

تنگ رازیانه یکی از پدیده‌های زمین‌شناسی در استان ایلام در غرب ایران است. این تنگه درهٔ باریک و ژرفی است که در منطقه‌ای سرسبز واقع شده‌است. در درون این تنگه نیز رودی روان است.

محل این تنگه در ۵۰ کیلومتری جاده ایلام-بدره است.

۷۵ هکتار از اراضی تنگه رازیانه در سال ۱۳۸۸ خورشیدی به عنوان اثر طبیعی-ملی معرفی شد و در همان سال این اثر در فهرست آثار طبیعی - ملی ایران قرار گرفت.

این ثبت آن را در طبقه دوم سازمان بین المللی  IUCN قرار داده‌است.

روستای چنارباشی در ۴۵ کیلومتری شهر ایلام در استان ایلام قرار دارد. دراین روستا حدود ۱۰۰ خانوار زندگی می‌کنند.  ثبت این مکان زیبا باعث شد، علاوه بر اینکه دانشمندان و پژوهشگران بتحقیق در این باره بپردازند که خود مکان مناسبی برای زیستگاه حیات وحش شد.

در کنار جاده ی ایلام به دره‌شهر بعد از روستای چنارباشی، تنگ رازیانه به طول دو متر امتداد یافته. مساحت تعیین شده اثر حدود ۳۰ هکتار به صورت طولی و مارپیچ به طول ۳ کیلومتر و عرض حداکثر ۵ متر در دامنه ارتفاعات کبیرکوه واقع شده است.

درون این دره ی ژرف و باریک که عرض بعضی نقاط آن به یک متر هم می رسد، آبی کم عمق و کم عرضی جریان دارد که آرامش و روانی آن در مقابل دیواره های بلند به ارتفاع ۱۵ تا ۳۰ متر با شکل ها و برش های طبیعی، تعامل اجزای طبیعت را به زیبایی نشان می دهد. آب داخل تنگه از سراب گرو سرچشمه گرفته و در فصل تابستان بسیار کم و در زمستان و بهار آبی جاری و مستمر است. اینجا، آب و خاک، در کنار هم نقشی بی بدیل را ایجاد کرده اند که انسان را به حیرت وا می دارد. 

پیمایش تنگ رازیانه

جنس دیواره های تنگ رازیانه، آهک با ترکیبات کربنات کلسیم است. بلندی دیوارها و همچنین آبی که در میان تنگ روان است، عبور و مرور داخل را مشکل می کند. بهتر است برفراز آن قدم بزنید و تنگ رازیانه را از بالا تماشا کنید. اما اگر توان بدنی و لباس و کفش مناسب (تجهیزات سنگ نوردی) داشته باشید، به دنیای درون تنگ رازیانه رفته و قدم در رود کم عرض و کم عمق بگذارید و از فضای بسیار دیدنی و جذاب آن لذت ببرید. هرچه جلوتر بروید، تاریک و تاریک تر می شود و شاید کمی دچار دلهره و ترس شوید، اما همه این ها بخشی از این سفر جذاب و دوست داشتنی است که همیشه از آن یاد خواهید کرد.

شکل گیری تنگ رازیانه

با دیدن منظره ی شگفت انگیر تنگ رازیانه برای انسان این سوال پیش می آید که چطور این منطقه به خود شکلی این چنین گرفته است؟

علت این پدیده ی زمین شناسی در ابتدا، زمین لرزه و گسیختگی روی لایه ی ضخیم آهک ( مربوط به دوره الیگومیوسن ) بوده که سبب به وجود آمدن درز و شکاف شده. سپس عواملی دیگر چون فرسایش، اختلاف ارتفاع و شیب تند بخش های پایینی و بالایی، وضعیت توپو گرافی خاص و عواملی چون بارش و پوشش گیاهی متنوع، همه باهم موجب شکل گیری تنگ رازیانه شده اند.

از طرفی دیگر عملکرد آب های زیرزمین و فعالیت های هیدرولوژی و ژئوهیدرولوژی درز و شکاف ها را عمیق تر کرده و در طول سالیان دراز اثری بدیع و کم نظیر را در این خطه از سرزمینمان به وجود آورده است.

بررسی های انجام شده بر رسوبات تحتانی - فوقانی تنگه، نشان داده که رسوبات منعلق به دوران سوم و چهارم زمین شناسی ( منوزوئیک_ آنتروپوزوئیک ) می باشد.

دلیل نام گذاری

رازیانه گیاهی معطر، با خواص دارویی بسیار است. رازیانه گل هایی زرد رنگ و خوشه ای دارد که به صورت وحشی و زراعی در ایران وجود دارد.

از آن جهت نام این تنگ را رازیانه گذاشتند که در پیرامون آن گیاه رازیانه بسیار دیده شده است.

گونه های جانوری و گیاهی تنگ رازیانه

روان بودن آب داخل تنگ و تنگی داخل آن موجب شده تا هیچ جانوری در داخل تنگ زندگی نکند. 

این تنگ  دارای دو اکوسیستم است:

ا ) اکوسیستم داخلی،  پوشیده از گیاهان نیمه آبزی

۲ ) اکوسیستم بیرونی، به خاطر نزدیکی به رشته کوه های کویر کوه مملو از انواع گونه های گیاهی می باشد.

تفاوت تنگ با تنگه

تنگ و تنگه با هم تفاوت دارند که گاهی اشتباه از آن استفاده می شود. تنگ به دره هایی باریک و عمیق با دیواره هایی قائم و پرشیب می گویند مانند تنگ واشی ؛ اما تنگه به باریکه ای میان دو دریا می گویند که آب دو دریا را بهم متصل می سازد مانند تنگه هرمز.

امکانات منطقه

شوربختانه هیچ نوع امکانات رفاهی در این منطقه وجود ندارد و باید تمام مایحتاج خود را از شهر تهیه کنید.

لوازم مورد نیاز سفر

در این سفر  باید کفش و لباس مناسب، هدلایت، دوربین، آب و غذا و لوازم شخصی همراه داشته باشید. در طول مسیر احتمال خیس شدن وجود دارد پس لباس اضافه همراه خود داشته باشید.

بهترین فصل سفر

این تنگ چون در جاده اصلی قرار دارد،  در تمام فصول قابل بازدید است.

بهار: فصل بهار به خاطر هوای معتدل و طبیعت سرسبز منطقه بهترین زمان برای سفر به تنگ رازیانه است. همچنین در فصل بهار می توان چادرهای عشایر منطقه را نیز ببینید.

تابستان:  در این فصل هوا گرم و آب داخل تنگه کم و کمی گل آلود است.

پاییز: پاییز هوا سرد شده و بارندگی های فصلی شروع می شود. به خاطر کوتاه شدن روز بازدید از تنگه باید در اوایل روز صورت بگیرد.

زمستان:  در زمستان این منطقه پوشیده از برف می شود و بازدید از آن سخت است و باید با تجهیزات و ماشین مناسب به سمت این منطقه رفت.

اقامت

اغلب گردشگران در برنامه سفر ایلام، به بازدید تنگ رازیانه می روند و اقامتشان را شهر ایلام می گذارند.

برخی از طبیعت گردان و سنگ نوردان، در اطراف دره چادر برپا می کنند و شب را در این منطقه سپری می کنند.

نزدیکترین هتل به تنگ رازیانه هتل پل دختر می باشد که می توانید برای اقامت این هتل را انتخاب کنید.

دسترسی 

تنگ رازیانه در ۵۷ کیلومتری شرق ایلام و در شهرستان بدره در دامنه ارتفاعات کبیرکوه ( حد فاصل رشته کوه های کبیرکوه و سیوان کوه ) در سه کیلومتری شرق روستای چنارباشی واقع شده است.

برای رسیدن به این اثر طبیعی و ملی باید به شهر ایلام و سپس به سمت شهرستان دره‌شهر بروید. پس از طی حدود ۴۵ کیلومتر و گذر از روستای چنارباشی به تنگ رازیانه می رسید.

به سه طریق می توان به این منطقه رفت:

ماشین شخصی: از شهر خود به ایلام و سپس به سمت دره شهر بروید و زمانی که تابلوی تنگ رازیانه و پس از آن قهوه خانه تنگ رازیانه را دیدید، ماشین را متوقف کنید.

اتوبوس: ایلام -پل دختر. از پل دختر به وسیله ماشین های محلی روانه تنگ رازیانه شوید. تنگه رازیانه در مسیر پل دختر به دره شهر واقع است.

هواپیما: تهران- ایلام. از ایلام نیز با ماشین های محلی و یا تاکسی مسیر را در پیش بگیرید. 

دغدغه ها

اثری طبیعی و ملی چون "تنگ رازیانه" که در در طبقه دوم سازمان بین المللی IUCN قرار دارد، باید از شرایط خوب و مراقبت و حفاظت ویژه ای برخوردار باشد؛ اما عدم وجود پاسگاه های محیط بانی د رمنطقه و کمبود نیروهای حفاظتی و استفاده نادرست از مراتع منطقه و عدم توجه به شرایط زیست محیطی و استفاده بیش از ظرفیت آن توسط افراد منطقه و از همه مهمتر عبور جاده ی اصلی ایلام به دره شهر از این منطقه، از مشکلات اساسی "تنگ رازیانه" می باشد که بی توجهی به آن سبب از بین رفتمن ین اثر ملی طبیعی ارزشمند می شود.

تنگ کافرین ایلام

تنگ کافرین  

استان ایلام در غرب کشور قرار داد و ناحیه ای کوهستانی و نیمه گرم به شمار می رود. این استان  دارای ۱۰ شهرستان بوده و از غرب با کشور عراق همسایه می باشد. یکی از شهرستان های دیدنی استان ایلام بدره است و ارتفاعات شمال کبیرکوه در آن قرار دارد. این استان دارای طبیعت بسیار دیدنی و جذابی است که می تواند دل هر گردشگری را ببرد. تنگ کافرین بخشی از جاذبه های طبیعی دیدنی ایلام است و یکی از مهم ترین مناطق توریستی و تفریحی شهر بدره به حساب می آید. 

این تنگ فوق العاده زیبا چشم اندازی به رودخانه و سد سمیره دارد. یکی از عوامل اصلی شکل گیری این تنگ زیبا کوه های کبیرکوه، دینارکوه و مانشت هستند. علاوه بر زیبایی های طبیعی آثاری از معماری پیشینیان بر روی تنگ به جا مانده که تماشای آن ها خالی از لطف نخواهد بود.

این منطقه مورد کاوش باستان شناسان قرار گرفت و در نتایج تحقیقات صورت گرفته توسط ها بر روی تنگ کافری و گورستان چمپایی مشخص شد که قدمت زندگی در این منطقه به سه هزار سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد، در واقع زندگی در آن در میان اثر مفرغ تا اوایل عصر آهن ادامه داشت. نام دیگرتنگ کافرین، تنگ شداد است سرچشمه اب رود تنگ کافرین از کوه عظیم کبیرکوه می باشد. طی سالیان گذشته با ورود گردشگر به منطقه از قایق های تفریحی برای تفریح استفاده می شده است و بهترین زمان بازدید از جاذبه های طبیعی شگفت انگیز ایلام فصل بهار می باشد.

کاوش های باستانی

ه گفته لیلی نیاکان سرپرست هیئت کاوش در تنگ کافری با توجه به ساختارهای معماری با پلانی منظم، بافت سنگ چین با ملات گل، نوع کف ‌ها و سفالینه‌ های به دست آمده در این کاوش، تاریخ‌ گذاری این محوطه به دوران مفرغ قدیم می‌ رسد. در بررسی تنگ کافری و در ۵۰۰ متری محوطه کاوش عصر مفرغ، با پایین آمدن تراز آب دریاچه سد سیمره و شسته شدن خاک‌ های محیط اطراف، باقی مانده هایی از بخش‌ های ساختارهای معماری یک بنای بزرگ کشف شد. از این ‌رو عملیات کاوش ‌های نجات‌ بخشی آغاز و منجر به  شناسایی یک بنای فاخر دوران ساسانی شد. یافته های به دست آمده نشان می دهد که هنوز آثار ارزشمند زیادی در تنگ کافری باقی مانده است که می توان برای پی بردن به تاریخ ساکنان این منطقه از آن ها استفاده کرد. متاسفانه محوطه ارزشمند تنگ کافری هم اکنون در معرض خطرات شدید طبیعی و انسانی قرار دارد.

این منطقه امروز کاملا توریستی شده و مردم از سراسر ایران برای بازدید و تفریح در زیباییی های دامن طبیعت به ایلام سفر می کنند. بنابراین امکانات اولیه لازم فراهم شده و مردم محلی به قایقرانی در منطقه می پردازند و مسافران را به گردش می برند. گروهی دیگر در رودخانه سمیره ماهیگیری می کنند و البته در این میان بزرگ ترین جاذبه برای هر فرد منظره رویایی و خیره کننده عبور رودخانه از میان تنگ کافری می باشد. از دیگر سرگرمی های آن حوالی جنگل های وسیع بلوط و گونه های جانوری مختلف مانند سنجاب ایرانی هستند. طول تنگه در حدود ۲ کیلومتر و ارتفاع آن از سطح دریا در حدود ۷۰۰ متر است. 

سنجاب ایرانی

سنجاب ایرانی جانوری نسبتا ریز اندام بوده و بین ۲۰ تا ۲۰ سانتی ‌متر طول دارد. موهای پشتی آن خاکستری مایل به قهوه ‌ای است و زیر بدنش زرد رنگ می ‌باشد. موی سر و پشت دم آن قرمز حنایی است. سر و دم قرمزرنگ سنجاب ایرانی مشخصه ‌ای است که می توان به کمک آن، سنجاب ایرانی را از سایر سنجاب ها تشخیص داد. با این حال هرچه از جنگل ‌های شمال زاگرس به سمت جنوب آن پیش می ‌رویم رنگ این جانور دستخوش تغییراتی شده و با کم‌ شدن از رنگ حنایی آن بیشتر به رنگ نخودی نزدیک می شود. جفت ‌گیری آن ها از فصل بهار شروع می‌ شود و پس از حدود ۴۰ روز سه تا هشت بچه کور و بی‌ مو به دنیامی آورند. بچه‌ ها در یک سالگی به بلوغ می رسند و طول عمرشان در اسارت حدود ۱۵ سال است.

مسیر دسترسی

تنگ کافرین در ۳ کیلومتری شمال شهرستان ولی عصر در جاده ایلام به سمت دره شهر قرار دارد و جزو توابع شهرستان بدره محسوب می شود که با خود این شهر حدود ۱۵ کیلوتر فاصله دارد. در سه کیلومتری شمال شهرک ولیعصر به طرف تنگ کافری سنگ شکنی قرار دارد که مسیر تنگ از کنار آن عبور می کند و کاملا خاکی و شنی است و برای رسیدن به مقصد باید چند بار باید از رودخانه ای که به تنگه می رسد عبور کرد اب این رودخانه از کوهای سر به فلک کشیده کبیرکوه تامین می گردد و پس از عبور از تنگه کافرین در شمال تنگ به رودخانه سیمره می ریزد.

با توجه به این که سد سیمره آبگیری شده سد هم اکنون غیر قابل عبور شده است. طول تنگه در حدود ۲ کیلومتر و ارتفاع آن از سطح دریا در حدود ۷۰۰ متر است رودخانه وبه در این تنگه جریان دارد که پس از عبور از آن در شمال تنگه به رودخانه سیمره می ریزد.

قلعه فلک الافلاک-لرستان

فَلَک‌الافلاک یا دژِ شاپورخواست قلعه‌ای تاریخی در مرکز شهر خرم آباد در استان لرستان است. فلک‌الافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته می‌شود. این بنا بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه، در مرکز شهر قرار گرفته و چشم‌گیرترین اثر تاریخی و گردشگری در این شهر است. تاریخ ساخت این قلعه به دورهٔ ساسانیان باز می‌گردد. این بنا به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

فلک‌الافلاک در لغت به معنای «سپهر سپهران» است. قلعه فلک‌الافلاک با نام‌های گوناگونی در طول زمان شناخته شده‌است. دژ شاپور خواست، سابر خواست، قلعه خرم آباد، دوازده برجی و کاخ اتابکان از آن جمله‌اند. قلعه خرم‌آباد از دوره قاجار به بعد با نام فلک‌الافلاک ضبط شده‌است. با توجه به اینکه ممکن است دوازده برجی، اشاره‌ای به دوازده برج فلکی باشد، ممکن است نام فلک‌الافلاک نیز از همین جا ریشه گرفته باشد.

کاربری قلعه

این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویهدر آمد همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلویاول و دوم از مهم‌ترین کاربردهای قلعه در گذشته محسوب می‌شود.

ویژگی ها

احداث بنا بر فراز صخره‌های سنگی و اشراف کامل آن بر دره تاریخی خرم آباد و نیز جاری شدن چشمه پر آب گلستان از دامنه شمالی تپه از ویژگی‌های اصلی بنا به‌شمار می‌آیند. از سوی دیگر نزدیکی بنا با غارهای پیش از تاریخ دره گرم خرم آباد و دیگر آثار دوران تاریخی مانند سنگ نبشته،  مناره آجری، آسیاب گبری، پل شاپوری و گرداب سنگی بیانگر پیوستگی تاریخی قلعه با آثار یاد شده می‌باشد.

معماری

معماری کنونی بنا، بیانگر الحاقات فراوانی است که در دوران‌های گوناگون بدان افزوده شده، بیشترین این تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار می‌باشد. بر اساس مدارک تصویری تا حدود یکصد سال پیش بارویی دوازده برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته، که اکنون آثار این برج از آن در محوطه شمال غربی قلعه، قابل مشاهده است. وسعت تقریبی بنا ۵۳۰۰ متر مربع، شامل ۸ برج دو صحن و ۳۰۰ جان پناه می‌باشد. ارتفاع بلندترین دیوار تا سطح تپه ۲۳ متر و مصالح آن از سنگ آجر، خشت و ملات گچ و آهک است. ورودی بنا به سمت شمال و در بدنه برج جنوب غربی تعبیه شده که پس از گذر از راهرو ورودی به حیاط اول وصل می‌گردد. ورودی قلعه فلک‌الافلاک در جبهه شمالی و در برج جنوب غربی به عرض ۱۰ متر و ۲۰ سانتیمتر و ارتفاع سه متر ساخته شده و در ساخت این بنا از مصالحی چون خشت, آجر (قرمز و بزرگ)،  سنگ و ملات استفاده شده‌است. پلان بنای این قلعه تاریخی به صورت هشت ضلعی نامنظم است.